Cizma qaralar! 1+(yanit)-2-3-4-5-6-7-

Cizma qaralar(1)!جيزما - قارالار!
نادیر ازهرى
( بو سیرا مقاله لرآردیجیل اولاراق هر بیریسی اوزگوردوده)
ايضاح: "جيزما - قارالار" بو گون ظن‏ايمجه عموم ضياءلى‏لار و اؤزل حالدا آذربايجان ضياءلى‏لارين )آرتيق ادبى باخيشدان( بير سيرا تمل(1)مسئله‏لرينين يئنى‏دن آراشديرما، يا هئچ اولماسا او مسئله‏لردن باشقا يؤندن(2)سؤز آچماسى اولا بيلر.
من حاضير جاواب اولماقدان چكينيرم و فيكيرلريمى هر ساحه‏ده بير اؤنرى(3) كيمى ياييرام.


خط - خت - XرT - ... !
"سوسور"ه گؤره، ديل، "سميولوژى"(4) يانين بير اؤنملى حيسسه‏سى دير. "سميولوژى" نيشانه‏لر دوزه‏مينين(5) آراشديرماسيدير، "سوسور" نيشانه‏نين توپلومسال(6) ايشلمينه(7) اؤنم وئرير و بو مقاله‏ده من آرتيق بو يؤندن "خط" مسئله‏سينه باخاجاغام؛ اومودم واردير بو مقاله تكجه‏هاى - بودوروق اؤزره قالماسين.
هانسى خت؟ يا هانسى اليفبا؟ عرب اليفباسى؟ )البت همين اليفبايا، تكجه عرب اليفباسى دئمك گويا تام دوغرو دئيل( هانسى اليفبا؟ لاتين اليفباسى؟ يا اويغور اليفباسى؟! يا يئنى بير اليفبا...؟
ايندى يازديغيم بو اليفبا؛ توركجه‏ميزده عرب اليفباسينا مشهور اولوبدور، هر حالدا منيم كؤكدن بو اليفبايا آييد باخيش‏لار و سورغولاريم واردير:
1) گويا بو اليفبا تورك يازيسينا ياراشيقلى دئيل و چوخلو چتين‏ليك‏لر يارادير، بو چتين‏ليك‏لر آز - چوخ هامى‏يا آيدين‏دير و من اونلارين قيد ائتمه‏يينى داها لازيم بيلميرم.
2) اؤنملى، بوراسى ديركى بيزيم آذربايجاندا، بير اوخوجو تورك ديلينى بو اليفباايله اوخوياندا گيزلى شعوروندا(8) و پسيكولوژيك(9) يؤنوندن عرب و فارس‏لارين اوستونلوك چئوره‏سيندن چيخابيلمير و بيلمز حالدا سانكى تورك ديلينين فارسا محتاج اولدوغونو دالبادال تحمل ائدير و چونكو تورك ديلى عرب اليفباسيندا مبتدى اوخوجويا چتين‏ليكده، يارادير، اودوركى اوخوجو گئج - تئز بو اليفباايله تورك ديلينده يازى - پوزونون خيريندن كئچير...
اينديسه گونوموزده عرب اليفباسينا گؤره )تورك‏لر ايچره( ايكى پروسه و ايكى آنلام واردير:
1) بير گروپ، عرب اليفباسينى بو، ديل اوچون اويغون بيلير و كئچميشه خاطير خت كونوسونا سنت باجاسيندان باخير؛ بونلارين نظرينده ايه‏ر بيز عرب اليفباسينى باشقا اليفباايله دئيشسك كئچميشيميزدن قيريلاجاغيق!
2) بير گروپ‏كى "اورتوقراف" آديلا آدلانيب‏لار، دفعه‏لرله، ايله‏نجه‏لرده چاليشيب‏لار عرب اليفباسينى تورك ديل‏ايله باريشديرسينلار، بو گروپ چئوره‏سينده نئچه خيرداجا پروسه‏ده وارديركى اصلينده همين گروپ‏دان آيريليب آمما نهايتده اونلارين‏دا آماجى(10) عرب اليفباسينى تورك ديل‏ايله باريشديرماغدير.
بيرينجى گروپون نظرلرينه آييد، گؤرورم اونلار نهايتده اوخوجويا دئيرلركى بعضن حسن يازيب حسين اوخويا بيلرسيز چونكو سيزين دده - بابالاريزدا بؤيله يازيب اوخويوبلار!!
بو گروپون صون سؤزو، سنت و اونا آييد اولان ده‏يرلردير )البت اؤز نظرلرينه گؤره( آمما بو گروپون بو سؤزوكى ايه‏ر بيز اليفباميزى دئيشسك كئچميشيميزدن آيريلاجاغيق و بوتون كولتوره‏ل ده‏يرلريميز الدن گئده‏جك!، آراشديرمالى‏دير: ظن‏ايمجه بيز بورادا آغ - قارا گؤرمك‏دن چكينمه‏لى‏ييك بيرده‏كى اليفبانين دئيشيلمه‏سينين چتين‏ليك‏لرينى، بو ايشين ضرورتيندن آييرمالييق و ايه‏ر بو باخيشا گلسك كى عرب اليفباسى بيز اوچون يئترلى دئيل اونون دئيشيلمه‏سينين چتين‏ليك‏لرى‏ده بير يولا قويولا بيلر.
ظن‏ايمجه: 1) ايه‏ر بيز عرب اليفباسى‏لا يازساق گله‏جگيميزى و بوگونوموزو الدن وئره‏جه‏ييك )كى الدن وئريريكده!(
2) دئدييم بيرينجى گروپ، كئچميش‏لرى قيمت‏لنديرير آمما همين كئچميشى آرامايير و او كئچميشده اولان مين بير ايناملارين سارساق و زاى‏واخ اولماغينى آنلامير.
3) بو گروپ متافيزيك باخيشينا گؤره )جيفت قارشى(11) گؤرمه‏يينه گؤره( اؤز خت‏تينى قوتسال(12) بيلير! ظن‏ايمجه ايه‏ر بيز دوزه‏م پوزماق(13) نظرلرينى آراساق گؤره‏ريك‏كى دال و مدلول كسين‏سيزديرلر(14) و بونا گؤره هئچ نيشانه و، خت قوتسال دئيل و بيز اينسانلار، اونلارى قوتسال ساييريق.
4) ايه‏رخطين دئيشيلمه‏سى كولتوره‏ل كئچميش‏ايله باغلاشماق اوچون بير سيرا چتين‏ليك‏لر يارادسا، اولا بيلركى بير سيرا تدبيرلرله بو چتين‏ليك‏لرى اسكيلده‏ك، بو ايش اوزون بير پروسه‏ده ايكى اليفبالى كيتابلارلا باشلانا بيلر بؤيله كيتابلاردا مبتدى اوخوجو عرب اليفباسينى مثلن لاتين اليفباسيلا هم توتوشدورا بيلر، همده گؤره‏ركى تورك ديلينين فارس و عرب‏دن آيرى و كاميل بير خت دوزه‏مى واردير و بو ايش اوخوجولاريميزين فارس‏لار و عرب‏لرين سده‏لر بويو پسيكولوژيك سولطه‏سيندن چيخماق اوچون ايلك آدديم اولا بيلر، گله‏جكده درس كيتابلاردا عرب و لاتين اليفباسى بير بيچيملنميش زاماندا برابر تدريس اولونا بيلر )بو ايش آرتيق ديققت و آراشديرمايا محتاجدير و باشقا بير اؤزل بحث‏دير(
5) تورك ساحه‏سينده عرب اليفباسيندان حمايه ائدنلر، نيشانه شوناسليق و معنا شوناسليقى، تام، بير دوشونورلر و ظن‏ايمجه بو تاريخ‏سل بير يالنيش‏دير. خط، نيشانه شوناسليقين )سميولوژى يانين( بير حيسسه‏سى‏دير، دئمه‏لى خط معنادان آيرى دئيل آمما اؤزوده دئيل.
ايندى ايكينجى گروپون )اورتوقرافيچى‏لارا مشهور اولان گروپون( نظرلرينه باخيرام، آنجاق ياخچى‏سى بودور، اونلارين اؤز ديل‏لريندن ائشيده‏ك، "جواد هيئت" جنابلارى دئيير: "... در سمينار دوم بالاتفاق تصميم بر اين گرفته شد كه تمامى واژه‏هاى بيگانه و غير اصيل به صورت فونوتيك نوشته شود، لذا از آن زمان شروع به اين كار كرديم ولى با اعتراض بعضى‏ها مواجه شديم. از طرف ديگر نشريات ترك زبان نيز اين را رعايت نمى‏كنند بنابراين تصميم داريم در اين زمينه تجديد نظرهايى صورت گيرد... )"احرار" دوشنبه 20 مرداد 82 - شماره مسلسل 416)
اوخودوغوز كيمى اؤزلرى دئيرلر عرب اليفباسينى تورك ديله‏ايله باريشديرا بيلمه‏ييب‏لر، اينديسه لاتين اليفباسينا آييد بير سورغونون جاوابيندا، "جواد هيئت" دئيير: "... الفباى لاتين شمشير دولبه است و در مورد ما نيز موضوع سياسى است لذا در اين شرايط مصلحت نيست در اين باره صحبت شود..." )همان قايناق( بو سؤزكى لاتين اليفباسينين سياسى آنلاميدا واردير دوغرودور، آمما سوروشورام بيز بو دليله خاطير گئرك عرب اليفباسينين تورك ساحه‏سينده چاتمامازليقينى تحمل ائده‏ك؟ دوغال‏ديركى دؤولت‏لر ديل‏لرى‏كيمى، اليفبالارينادا سياسى يون وئرسين‏لر، آمما بو دليل اولماز بيز او اليفبالارين چاتمامازليغينا آييد دانيشماياق و هله‏ليك‏ده اولسا سوكوت ائده‏ك، گلين تورك ساحه‏سينده عرب اليفباسينين چاتمامازليغينا بير دفعه آيدين حالدا اعتراف ائدين تا سونرا يئنى ايمكان‏لارى آراشديراق. "هيئت" همان موصاحيبه‏ده دئيير: "... الفباى لاتين به باسوادشدن سرعت مى‏بخشد، در دو هفته، روستايى، زبان مادرى خود را مى‏آموزد اما اين الفبا نمى‏تواند كمكى به تحقيق و پژوهش زبان تركى بكند..."
"هيئت"دن سوروشان يوخدوركى تورك ديلينده و اصلن هر ديلده "تحقيق و پژوهش" كيملرين ايشى‏دير؟ البت اؤزل ساوادلى‏لارين؛ و بيزيم اينتيظاريميز اولا بيلمز مثلن بير عادى كَند اهالى‏سى تورك ديلينده يا هر ديلده علمى حالدا تحقيق ائده‏لر پس لاتين اليفباسينين كئچميشه آييد و بو يؤنده تحقيقه آييد چاتمامازليغى اولسادا، بو چاتمامازليق كسين دئيل و علاج اولمالى‏دير و اونو اؤزل تحقيقاتچى‏لار جبران ائده بيلرلر آمما باشقا يؤندن "هيئت" اؤزو دئميشكن: "الفباى لاتين به باسواد شدن سرعت مى‏بخشد، در دو هفته، روستايى، زبان مادرى خود را مى‏آموزد..." قيد ائتمه‏لى‏كى بوندان علاوه دئدييم كيمى عرب اليفباسيندان قورتولماق، آذربايجان‏لى‏لارى سده‏لر بويو عرب و فارس‏لارين پسيكولوژيك سلطه‏سيندن قورتاراجاق )آمماتكجه خطين دئيشلمه‏سى علت‏لرين بير علتى اولا بيلر( "هيئت" جنابلارى، لاتين اليفباسينا گؤره هله‏ليك بيزى سوسماغا دعوت ائدير و دئيير چون بو سياسى كونودور هله‏ليك سسينيزى چيخارتمايين!
كاش اولا بيلردى بيز همين لاتين اليفباسيندا بير سيرا دئيشيك‏ليك‏لر )اؤز ديليميزه اويغون( وئريرديك تا بيزلر "باكى" يا "آنكارا" مزدورلارى سانيلمايايديق! بو ايش، اولان اولسادا ديلچى‏لر و اونا آييد خط شوناسلارين ايشى‏دير بيرده خاطيرلاديرام‏كى مثلن "كيريل" اليفباسينى، "كيريل" آددا بير نفر (اؤز قارداشينين يارديمى‏لا( اختراع ائتدى و ايسلاولارا كيمليك وئرمك اوچون )كليسانين لاتين اليفباسينا قارشى( تبليغ ائتدى، اونودماياق نئجه‏كى هر دؤولت يا هر توپلومسال گروپ يا سوى(15) بير معيار ديلى تبليغ ائدير خط كونوسوندادا بو قانون حاكيمدير و بورادا مقاله‏مين باشلانيشينا و نيشانه‏لرين توپلومسال ايشلمينه يئنه ايشاره ائديرم و ايسته‏ييرم گونوموزده‏كى ضياءلى‏لار "سوسو"رون بو نظرينى آرتيق دوشونسونلر.
عرب اليفباسينى حمايه ائده‏نلر و اورتوقرافچى‏لارين نظرلرينى دوشونوره‏ك خت كونوسوندا اؤنريلريم بونلاردير:
عرب الفباسينين تورك ديل‏ايله باريشماز اولدوغونا گؤره، او زامانا قدر كى من مجبورام بو اليفبادان فايدالانام، بو خطى اؤيله يازاجاغام كى اوخوجوم:
1) نقدر اولسا راحات اوخوسون
2) بو خت‏تين عيبه‏جرليينى و تورك ساحه‏سينده قايدا گؤتورمه‏مزليينى دوشونسون؛ نئجه‏كى همين مقاله‏ده هم )خط( و هم خت( يازميشام. اؤنرى‏لريمدن باشقا بونودا شخصن قيد ائتمه‏لى‏يم: ايندى‏كى ذاتن عرب اليفباسى تورك ديل‏ايله ايغون دئيل، بيريسينين حاققى يوخدور بيز اوچون بو عيبه‏جر اليفبانى توصيه ائده يا بيز اوچون گونو - گوندن آرتمادا قايدا - قانون دوزه‏لتسين.
عرب اليفباسى تورك ديلى اوچون، "مشدى عباد" و اونون پاپاقيدير، هر دئدييم ايكى گروپا دئييرم: سيز بو پاپاقى هر نئجور باشينيزا قويسوز، يئنه اوخوجو )قيز( سيزى به‏ينمه‏يه‏جكدير!
اتك يازى‏لارى:
1) فارسجا: اساس 2) فارسجا: جهت 3) فارسجا: پيشنهاد 4) فارسجا: نشانه‏شناسى sإmiologie 5) فارسجا: ساختار Structure 6) فارسجا: اجتماعى 7) فارسجا: كاربرد 8) فارسجا: ناخودآگاه 9) فارسجا: روانشناسى 10) فارسجا: هدف 11) فارسجا: تقابل دوگانه binary opposition12) فارسجا: مقدس 13) فارسجا: ساخت‏شكنى 14) فارسجا: غيرقطعى 15) فارسجا: نژاد



عادل ارشادى‏فرد جنابلارينا جاواب
خط + ر...!
1) بويوروبلار: "...يازيچى، مملكتيميزده عرب اليفباسينى حيمايه ائدن شخصيت‏لره قارشى چيخيب دئيير: "ايه‏ر بيز عرب اليفباسى‏ايله يازساق گله‏جگميزى و بو گونوموزوده الده‏ن وئره‏جه‏ييك!..."
"او كئچميشيميزى‏ده بو گوروشوايلن كى او كئچميشين مين بير ايناملارى سارساق و زاى‏واخ‏دى بير ديبلى پوچا چيخاريب و اؤز ظن‏ايجه كئچميشيميزى‏ده رد ائدير..."
جاواب: من "خط..." مقاله‏مده بؤيله يازميش‏ايديم: "... دئدييم بيرينجى گروپ، كئچميش‏لرى قيمت‏لنديرير، آمما همين كئچميشى آرامايير و او كمئچميشده اولان مين بير ايناملارين سارساق و زاى‏واخ اولماغينى آنلامير..." قيد ائتمه‏لى‏يم، مقاله‏مده دئدييم بيرينجى گروپ، عرب اليفباسيندان تورك قراماتولوژياسيندا تام حيمايه ائدنلرديرلر، اونلارين ان اؤنملى‏سى "حسينقلى سليمى" جنابلاريدير )"رسم‏الخطّيميز حقّينده" كيتابين يازارى( اينديسه بو يازار حاتتا اورتوقئرافچى‏لاريدا خط قونوسوندا جايميش بيلير؛ هر حالدا من "ارشادى‏فرد"جنابلارين مقاله‏سينده، دئديگيم اوست‏ده‏كى پاراقئرافدا "بيرديبلى" كلمه‏لرينه اعتراضيم واردير.
"خت" كونوسوندا "كئچميش ده‏يرلرى"، بير عيدده‏نين الينده "تابو" اولوبدور، ايندى‏كى خصوص ايراندا ياشايان تورك‏لرين كئچميشى اؤزره هله اورتاق بير نظره چاتا بيلمه‏ميشيك؛ بو "كئچميش ده‏يرلرى" تدقيق اولونمادان )اؤزوده بو هيبتده( هارادان گليب؟! من بو قونونو آغ - قارا گؤرمه‏ميشم، من دئييرم "كئچميش ده‏يرلرى" دئيينلر؛ چوخ واخت بو سؤزدن، بو گون، اؤز پولتيكال، يادا، دوروملارينا آييد اولان آماج‏لارينا گؤره )يارارسيزجا( قول‏لانيرلار.
2) بويوروبلار: "... يازيچى مقاله‏سى‏نين سونوندا اورتوقئرافى عوضولرينه و اؤزل‏ليك‏له اونون باشقانينا اوز توتوب دئيير: ايندى‏كى ذاتن عرب اليفباسى تورك ديل‏ايله ايغون دئييل، بيريسى‏نين حاققى يوخدور بيز اوچون بو عيبه‏جر اليفبانى توصيه ائده يا بيز اوچون گونو گوندن آرتمادا قايدا قانون دوزه‏لتسين..."
جاواب: حؤرمتلى "ارشادى‏فرد" جنابلارى بو پاراقئرافدان اؤنجه نئچه كلمه‏نى قيد ائتمه‏ييب‏لر، من او مقاله‏ده يازميش‏ايديم: "... اؤنرى‏لريمدن باشقا بونودا شخصن قيد ائتمه‏لى‏يم، ايندى‏كى ذاتن عرب اليفباسى..." من او مقاله‏مين سونوندا اورتوقئرافچى باشقانينا يوخ بلكه بوتون اورتوقئرافچى‏لارا بو سؤزو دئميشم )بورادا عينادچيليق قصديم يوخدور(. آمما بو سؤزو اؤنرى‏لريمدن آييرميشام، بو كونودا يئنه دانيشاجاغام.
من اورتوقئرافچى‏لارين باشقانينا )"ارشادى‏فرد" جنابلارى دئميشكن( آييد، اونون سؤزلريندن فاكت وئرره‏ركن، آرتيق مقاله‏مين اورتا حيسسه‏لرينده دانيشميشام.
3) "ارشادى‏فرد" جنابلارى مقاله‏سينين نومره بير پاراقئرافيندا عرب اليفباسينين تورك ديلى ساحه‏سينده تاريخ‏سل چتين‏ليك‏لرينه ايشاره ائديب دئييب‏لر بو يئنى بير سؤز دئييل و يازيرلار: "... مين ايل بوندان قاباق، بؤيوك عاليم "قاشقارلى محمود"دا بو نوقصانلارايله اوز به اوز اولوب و بو اليفبانى تورك ديلى‏ايله اويغونلاشديرماغا چاليشيب و نئچه يارارلى ايصلاحاتادا ال وورموشدور..."
جاواب: من مقاله‏مين هئچ بير سترينده قيد ائتمه‏ميشم خطين ده‏ئييشيلمه‏سينه آييد منم كى ايلكين اولاراق دانيشيرام، حاتتا او مقاله‏ده آذربايجان‏لى‏لارين پسيكولوژيك سلطه‏دن چيخمالارينا آييد يازميش‏ايديم: "آمما تكجه خطين دئييشيلمه‏سى علت‏لرين بير علتى اولا بيلر..."
4) حؤرمتلى "ارشادى‏فرد" مقاله‏سينين آرديندا، تورك ساحه‏سينده عرب اليفباسيندان يارارلانانلارين تاريخ بويو بو اليفبانى ايصلاح ائتمك و عرب اليفباسينى تورك ديلى‏ايله اويغونلاشديرماغا چاليشان مين‏ايل بوندان قاباق "قاشقارلى محمود"دان توتوب بوگونكو اورتو قئرافچى‏لارا قدر دانيشير.
جاواب: )سورغو( پس نئچون بو مين ايل‏ده نه "قاشقارلى محمود" )مين ايل بوندان قاباق( و نه ايندى‏كى اورتوقئرافچى‏لار بو ايرادلارى آرادان قالديرا بيلمه‏ييب‏لر؟! آنجاق، بورادا قيد ائتمه‏لى‏يم، مين ايل بوندان قاباق، قاشقارلى محمودون ايصلاحلارى، ظن‏ايمجه تام اؤنجول و آوانگارد بير ايش سانيلا بيلير، آمما بوگون اورتو قئرافچى‏لار و اونلاردان‏دا گئرى قالان قروپ‏لار، بيزيم تورك ديلينين باجادان باخماسينا ايمضا آتيرلار.
5) "ارشادى‏فرد" جنابلارى سونرا يازيرلار: "... آنجاق نه »قاشقارلى محمود« نه داهى »فيضولى« و نده اينديكى اورتوقئرافى يا عضولرى و نده اونلارا تنقيدى اولان ديگر شخصيت‏لر هئچ واخت بو كيچيك نوقصلانلارى اساس گؤتورمه‏ييبلر كى مين ايل‏ليك اليفباميزى دگيشديرمك فيكرينه دوشسونلر و اونو ايره‏لى سورسونلر چونكو او جوره‏كى اظهرى جنابلارى مقاله‏سينده قابارديب، مووجود اولان نوقصانلار، عرب اليفباسى‏نين آيرى قابليت‏لرى قارشى‏سيندا چوخ كيچيك‏دير..."
جاواب: الف. ظن‏ايمجه "قاشقارلى محمود"ون ايشى اؤز زامانينا گؤره )مين ايل بوندان اؤنجه( خت‏ين دئييشمه‏سيندن قالان بير ايش دئييلميش.
ب. بو كى "قاشقارلى محمود"، "فضولى" و توت گل اورتوقئرافچى‏لارا و اونلارا تنقيد ائدن كيمسه‏لر، خطين ده‏ئييشيلمه‏سينين فيكرينه دوشمه‏ييب‏لر. منيم سوكوتوم اوچون دليل اولا بيلر مى؟ اوخوجولار قضاوت ائتسين‏لر...
پ. "ارشادى‏فرد" جنابلارى، منيم، عرب اليفباسينا سايديقيم چاتمامازليق‏لارى عرب اليفباسينين قابليت‏لرى قارشى‏سيندا چوخ كيچيك سانيبلار و گويا من بو چاتمامازليق‏لارى قابارتميشام، ايندى سوروشورام: بونلار نئجه كيچيك چاتمامازليق‏ديرلار كى مين ايل بوندان قاباق‏دان ايندى‏يه قدر آرادان گئتمه‏ييب‏لر؟!!!
بورادا قيد ائتمه‏لى‏يم تورك ديلينده دوققوز سس‏لى مصوت واردير، بو سس‏لى مصوت‏لر لاتين‏جا چوخ ساده گؤستيرله بيلير:
A - ر - I - غ - E - O - ع - U - غ
ايندى سوروشورام. عرب اليفباسيندا بو دوققوز سس‏لى مصوتين نئچه‏سينى حرف‏ايله )وورغولاييرام1 حرف‏ايله( يازماق اولور؟!
بيرده، هئچ اولماسا دوقسان فايز2 تورك كلمه‏لرى عرب اليفباسى‏ايله، ايكى يا اونداندا آرتيق شكيلده يازيلا بيلر، بو مسئله عرب كلمه‏لرينين توركجه شكلينى يازماغدادا آيدينجا گؤرونور. هله نقده‏ن "ارشادى‏فرد" جنابلارى بونلارا دئييرلر كيچيك نوقصان‏لار!!!
حؤرمتلى "ايرشادى‏فرد" جنابلارينا عرض ائديرم، "ميشل مالرب" )دونيانين بويوك ديلچى‏لريندن( يازير: "ويژگى زبان عربى فقر واكه‏ها و غنى بودن همخوان‏هاى آن است..."3
عرب ديلى، قئرامر و سس‏سيزلر يؤنوندن چوخ زنگين4 و سس‏لى‏لر و خط يؤنوندن دونيانين الن كاسيب ديل‏لريندندير، خصوص تورك ديلى ساحه‏سينده. )همان قايناقدا عرب خطينه آييد ستيرلره باخين(
تورك ديلى اوچون عرب ديلينين قئرامئر و سس‏سيزلرى )يعنى زنگين حيسسه‏سى( هئچ ايش گؤره بيلمه‏ييب، آمما سس‏لى مصوت‏لريميزى بوتون قاريشديريب و گيزله‏ديبدير.
6) الف. بويوروبلار: "... لاتين اليفباسى جيناس صنعتينى گؤستره بيلمز..."!
جاواب: الف. حؤرمتلى "ارشادى‏فرد"، "گوناهى" كلمه‏سينى لاتين‏جا ايكى يئرده، دوم، غلط يازيب‏لار، دوغروسو بؤيله‏دير: Gدnahiو Gدn ahi
ب. و بويوروبلار ايه‏ر ايسته‏سك لاتين‏جا "گوناهى" و "گون آهى" كلمه‏لرينين جيناسينى گؤستره‏ك: "... مجبوروق Gدn و ahiسؤزلرين آراسيندا فاصيله ياراداق! بو لاتين اليفباسى‏نين بير نومونه اسگيك‏ليگى‏دير..."
جاواب: ب. )اؤنجه‏دن اوخوجولاريميزا "ارشادى‏فرد" جنابلارينين لاتين اليفباسينا ايراد توتماق اوچون، گئديب هارالارا چيخديقينى خاطيرلاديرام(. دئمه‏لى‏يم، يوخ. سيز لاتين‏جا بو جيناسى هم ياپيشيق، همده آيرى يازا بيلرسيز؛ اودا دونيانين هر خطينده اولان "ويرگول" يا "آپاستروف" علامت‏ايله بؤيله (Gدnahi - Gدnؤhi) و بو ايكى كلمه‏نى آيريجا دا يازا بيلرسينيز، بؤيله: (Gدnahi - Gدn ahi)
ماراقلى‏سى بو جيناسين عرب اليفباسيندا تكجه آيرى يازيلا بيلمه‏سى‏دير، "ارشادى‏فرد" اؤزو، عرب اليفباسى ايله بو ايكى كلمه‏نى بؤيله يازيب: "گون‏آهى" "گوناهى"، بونا گؤره "ارشادى‏فرد" جنابلارى عرب اليفباسينين چاتمامازليقينى، لاتين اليفباسينين بوينونا ييخير!
7) بويوروبلار: "... بورادا، توركيه‏ده مين‏لرجه ايشله‏نن عربجه سؤزلردن ايكى ميثال گتيريرم:..."
جاواب: دئمه‏لى‏يم ديل‏چى‏ليك ساحه‏سينده بوتون ديل‏لرين بير بيريندن ائتكيلنمه‏سى5 دوغال‏دير و ايرادسيزدير.
بنزه‏ر اوچون: عربجه "سلام" كلمه‏سى عبرى‏جه "shalom" كلمه‏سيندن آلينيبدير.
عددلر، عبرى و عرب ديلينده ايكى استيثناايله تقريبن بيرديرلر، بنزه‏ر اوچون: "اربع" و "arba" عبرى و عربى ديلينده، دؤرد دئمك‏دير. "سبع" و "sheva"عبرى و عربجه، يئتميش دئمك‏دير.
باشقا بنزه‏رلر: "sama" "سمع" - "saat""ساعت" - "satan" "شيطان" - "ras" "رأس" و...
هابئله عبرى و عرب ديل‏لرين قوهوم كلمه‏لرى، بنزه‏ر اوچون: "shem""اسم" - "hadash" "حديث" - و مين‏لرجه عرب ديلينين عبرى‏دن ائتكيلنمه‏سى...
البت بورادا باكى و توركيه توركجه‏سينه أوزل نظريمين اولدوغونو بيلديريرم، بو قونولارا گؤره أوز ياييملانميش مقاله‏لريمدن، گلن ستيرلرده فاكت وئره‏جه‏يم.
8) "انقسام" و "ابطال" كلمه‏لرينه گؤره، "ارشادى‏فرد" جنابلارى بير سيرا سؤزلر يازيب‏لار.
جاواب: حؤرمتلى "ارشادى‏فرد" جنابلارى بو ايكى كلمه‏نى هم توركيه لاتين‏جاسينا، همده آذربايجان لاتين‏جاسينا غلط يازيب‏لار، "ارشادى‏فرد" جنابلارى‏نين يازديقلارى كلمه‏لر بؤيله‏دير: "inkisam" و "iptرl"و يئنه بو ايكى كلمه‏نين دوغروسو آذربايجان لاتين‏جاسينا بؤيله‏دير: "inqisam" و "ibtal" دئملى‏يم بيزيم آذربايجان لاتين اليفباسيندا G)غ( و Q)ق (حرفى واريميزدير، نئچون "ارشادى‏فرد" جنابلارى بو ايكى كلمه‏نين توركيه توركجه‏سينى )و اونودا يالنيش ايملاايله( من اوچون گتيريب‏دير، اوخوجولار قضاوت ائده‏رلر. توركيه‏لى‏لر "ق" و "غ" حرف‏لرينى أوز ديل‏لريندن پوزوب‏لار، اما بيزيم آذربايجان لاتين اليفباسيندا بو ايكى حرف اوچون (G - Q) واريميزدير. 7
لاتين اليفباسيندا عرب كلمه‏لرين كؤكؤنو راحات تاپماق اولماز دئيين "ارشادى‏فرد" جنابلارينا دئييرم: ايه‏ر كلمه‏نى لاتين‏جا، سيزين تكين غلط يازساق بلى تاپماق اولماز، سيز توركيه يا دا آذربايجان لاتين سؤزلوك‏لرينه باخين. بنزه‏ر اوچون توركيه‏نين "توركجه سؤزلو"يونده بؤيله يازيب‏دير:
iptal - li is .)aptal:l( Ar . ibtal و عرب‏جه كؤكونو، اختيصار حرف‏لرى‏ايله بيلديريبدير.
"ارشادى‏فرد" جنابلارى ابطال كلمه‏سى‏نين توركيه توركجه‏سيندن )اودا غلط( ميثال گتيرمه‏يى مغلطه‏دير، "ارشادى‏فرد" جنابلارى من اوچون ميثال )أوزلرى دئميشكن( گتيرنده آذربايجان توركجه‏سيندن و آذربايجان لاتين اليفباسيندان "ميثال" گتيرمه‏لى‏ديرلر، بيز آذربايجان‏دا، عرب‏جه "ابطال" كلمه‏سينى "ايپطال" تلفظ ائتميريك )البت "ارشادى‏فرد" جنابلارى ايپتل يازيب‏لار، بو توركيه توركجه‏سى‏ايله، ده دئديم غلطدير، قالسين آذربايجان توركجه‏سى‏ايله( بلكه "ابطال" كلمه‏سينى "ايبطال" تلفظ ائديريك و ايپ! يادينادا دوشموروك، تورك ديلينين كؤك كلمه‏لرينى تاپماق چوخ راحات‏دير )ايلتيصاقى اولدوغو اوچون( بو ايش عرب كلمه‏لرينه گؤره عرب قايدالارى و عرب ساوادى و عرب سؤزلوك‏لرى ايسته‏يير، بيزيم گوناهيميز نه‏دير ايه‏ر اونلارين فعل‏لرى )اؤزوده چوخلو اوچ حرف‏لى فعل‏لرى( حاتتا اؤز ديل‏لرينده و اؤز يازديقلاريندادا آيدينجا گؤروشمور.
اؤز تورك سؤزونو عرب كلمه‏لرايله دولدوران "ارشادى‏فرد" جنابلارى هله مقاله‏سينين سونوندا منه دئيير: "لازيم گؤرورم نئچه كيچيك آنديرمانى‏دا)!( حؤرمتلى قلمداشيميزا يئتيره‏م: بيز كلمه‏لرين كوكونو )ء ء ؟!( ايتيرمه‏مه‏لى‏يك..." )ديرناق آرالارى مندن‏دير(
حؤرمتلى "ارشادى‏فرد" جنابلارينين جاوابيندا دئييرم: بوندان اؤنجه "ارشادى‏فرد" جنابلارى گئرك تورك‏لر و خصوص آذربايجان‏لى‏لار اوچون، عرب اليفباسيندا دوققوز، سس‏لى )مصوتيميزين( حرف‏ايله گؤستريلمه‏مه‏سينى حل ائتسين‏لر، تا آذربايجانلى، هله عرب اليفباسى‏ايله تورك ديلينى تام و راحات اوخويا بيلسين و سونرا تورك ديلينده عرب كلمه‏لرينين ذاتن گيزلى اولان اوچ حرف‏لى فعل‏لر تاپماقينين قايدينا قالسين.
باشقا يؤندن عرب كلمه‏لرينى تورك متن‏لرده ايزله‏ييب اونلارين كؤكؤنو بولماق بير آذربايجانلى‏نين نئچه‏نجى احتياجى اولا بيلير؟ بو ايش، آرتيق عربجه تحصيل آلانلار، يادا تدقيق ائدنلر و سونوندا "روحانى"لرين )واعيظلرين( ايشى‏دير.
"ارشادى‏فرد" جنابلارى هله عرب اليفباسيندا دوققوز، سس‏لى تورك مصوت‏لرينى )حرف‏ايله( تام گؤسترمه‏دن )گؤستريلمزدير(؛ ايه‏ر لاتين‏جا يازساق، عرب كلمه‏لرين كؤكؤنو تئز تاپانماريق دئييرلر )يالنيش‏دير(
9) "ارشادى‏فرد" جنابلارى بويوروبلار، ايه‏ر لاتين اليفباسى‏ايله يازساق، خطاطليق هنرى آرادان گئدر!
جاواب: )اؤنجه‏دن اوخوجولاريميزا "ارشادى‏فرد" جنابلارينين لاتين اليفباسينا ايراد توتماق اوچون، گئديب هارالارا چيخديقينى خاطيرلاديرام( "ارشادى‏فرد" جنابلارى "نيشانه شوناسليق" و "معنا شوناسليق" قونولارينى تام بير دوشونورلر، خطاطليقدا نيشانه‏لرين )خطين( معناسى يوخ، بلكه تركيب‏لرى، هارمونى يا و گؤزل‏ليك يارادير، سيز بو سؤزو يؤنسيز6 و "ممتاز" درجه‏لى خطاطلاردان سوروشا بيلرسينيز، ظن‏ايمجه "ارشادى‏فرد" جنابلارى منيم لاتين اليفبا دئمه‏ييمدن، عرب اليفباسى‏ايله ايلگيده اولان هر نئين آرادان گئتمه‏سينى دوشونورلر، من اوچون بؤيله دئييل، بيرده هر خطين بير سيرا هنرلره )صنعت‏لره( آرتيق اويغونلو غونو قيد ائده‏رك "ارشادى‏فرد" جنابلارينا لاتين اليفباسى‏نين "گرافيك" و "كوبيسم" و "كولاژ" هنرينده اَن گؤزه‏ل چيخيش‏لارينى خاطيرلاديرام.
10) "ارشادى‏فرد" جنابلارينين "Eكk"يازديقينا آييد؛
جاواب: حؤرمتلى "ارشادى‏فرد" جنابلارى "عشق" كلمه‏سينى هم توركيه لاتين اليفباسى‏ايله هم‏ده آذربايجان لاتين اليفباسى‏ايله غلط يازيب‏لار، "ارشادى‏فرد" يازيب: Eكk بونون دوغروسو، توركيه توركجه‏سينده Aكk و آذربايجان لاتين اليفباسيندا: eكqاولمالى‏دير.
11) "ارشادى‏فرد" جنابلارى‏نين لاتين اليفباسينا گؤره اوگئى‏ليگ حيسسينه آييد )فاكت سطرلرينده آرتيق "ارشادى‏فرد" جنابلارى‏نين أوز دئديگى كلمه‏لرى گتيريرم(
جاواب: بو كونونو آرتيق آچيقلامالى‏يام: اوشاق ايلك سينيف‏ده7اوخودوغو و يازديغى زامان فارس ديلينده تانيش‏ليق و راحات‏ليق حيس ائده بيلير! آمما لاتين اليفباسى‏ايله )بو ديل اوچون يارانان اليفباايله( تانيشليق و راحات‏ليق حيس ائتمه‏يه‏جكدير؟!!
هئچ كس أوزو، ننه‏سينين قارنيندان فارس، يا تورك دوغولمور، "ارشادى‏فرد" جنابلارى بيلمه‏ليديرلر آذربايجان اوشاق‏لارى، ايلك صينيف‏ده، ايملالاريندا فارس كلمه‏لرى؛ بيلمه‏دن، فونتيك يازماق ايسته‏ييرلر و بللى‏دير عرب اليفباسيندا نومره‏لرى چُوخ آشاغى اولاجاقدير و يئنه بللى‏دير آذربايجان لاتين اليفباسى‏ايله بوتون فونتيك سؤزلريميزى راحات‏جا يازا بيله‏ريك. من ديلچى دئييلم آمما "ارشادى‏فرد" جنابلارى مقاله‏لرينده بويوروبلار: "... من بير ديلچى كيمى بو مقاله‏نين گؤروشلرى‏ايله هئچ نوع راضيلاشا بيلمه‏ديم..." )يعنى منيم مقاله‏مدن(
"ارشادى‏فرد" جنابلارينا عرض اولونور، دونيادا ديل دوروملارينين و ديللرين ايكيسى، "پيجين"8و "كرئول"دور: پيجين (pidjin)كلمه‏سى‏نين كؤكو، اينگيليزجه businessكلمه‏سيندن، ايش و شغل معناسيندادير، يعنى ايش و شغل اوچون يارانميش بير ديل.
بنزه‏ر اوچون: ايه‏ر "تهران"دا ياشايان بير تورك عايله‏سى، ائوده تورك ديل‏ايله و ائشيكده فارس ديل‏ايله دانيشسالار، اونلار اوچون اؤزل10بير دوروم11اوز وئره‏جكدير، بير تورك آدام، چاليشاجاق فارس ديلينده دانيشسين و بو دانيشيقين سونوجو، بير عيبه‏جر فارس ديلينده دانيشماق اولاجاقدير، بورادان "پيجين" دورومو هله باشلانير. اينديسه ايه‏ر فرض ائتسك همان عايله اوزون زامانلار "تهران"دا و فارس ديله‏ايله ايلگى‏ده ياشاسا، فارس كلمه‏لريندن باشقا حاتتا فارس ديلينين چوخلو قئرامر اؤزل‏ليك12لرى، عيبه‏جر و غريب دورومدا او عايله‏نين تورك ديلينده يئر آچيب گونو گوندن چوخاليب سونوندا او عايله‏نين دانيشديقى ديل، تام تورك - فارس قاتيشيق و عيبه‏جر بير ديل اولاجاقدير، ديل‏چى‏لر بو دوروما "كرئول" آدينى سئچيب‏لر و بو "قاتيشيق ديل" دئمك‏دير. منيم بو سؤزوم تكجه تورك - فارس داعواسينا دخلى يوخدور و دونيادا بو اولاى هر يئرده و هر ديلده اوز وئره بيلير، البت احتياج يوخدور بيز آذربايجان‏لى‏لار، ديليميزى الدن وئرمك اوچون حتمن "تهران"دا يادا اونا تاى فارس شهرلرده ياشاياق، گؤنوموزده فارس ايلگى آراجى‏لارى13و قزئته‏لرى، بو ديلده تحصيل آلماق و فارس ديلينين بيزيم ديله گؤره آرتيق مين بير ايمكانات‏دان قول‏لانماقى و باشقا دليل‏لره گؤره )بو سؤز ايلك دفعه اولاراق دئييلير:( بيزيم آذربايجان شهرلرينده ايندى خالق دانيشديقى توركجه اوست اوسته فارس ديلينين "كرئول" ديلينه ده‏ييشيلمكده‏دير، هله بؤيله قاتيشيق ديل‏ايله ادبيات ساحه‏سينده و مدرن ادبيات ساحه‏سينده نه ائتمك اولار، قالسين!
"ارشادى‏فرد" جنابلارينا، گؤنوموزده دونيادا ميليون‏لار ميليون اينسانين باشقا و اؤزگه بير ديلده، ديلينين اريمه‏يينى و باشقا بير ديلين "كرئول" ديلينه دئيشيلمه‏سينى ياخاتيرلاديرام! يا دئييرم. بنزه‏ر اوچون: كامرون، چاد، مالزى، آنتيل آدالارى و...14
12) "ارشادى‏فرد" جنابلارى مقاله‏سينين آرديندا روسلار و تركيه‏لى‏لرين طرفيندن مسلمان خالقلارين حاققينده گئتميش، ظلم‏لره عاييد دانيشيب‏لار...
جاواب: بو بيز اوچون تجروبه‏دير، آنجاق آذربايجانيميزدا لاتين اليفباسى‏ايله يازماق حتمن "استالين" يا "آتاتورك" يولونو، عينن گئتمك دئييل )باشقا يؤن‏لرده( من بير آذربايجانلى اوخوجو و بلكه يازيچى عنوانيندا ادبيات و سياست ايلگى‏سى و بوگون تركيه و آذربايجان جمهوريتى توركجه‏سينه و فارس ديليينه عاييد دوروموموزدان، هابئله خط، "پست‏مدرنيزم" و آذربايجاندا اولان دورومو بيرده "دوزه‏مچى‏ليك"15 و "دوزه‏م پوزماق"16قونولاردا "آواى اردبيل" و "آدينه" درگى‏سينده يازى يازميشام، بونلاردا استالينيزم و "آتاتورك"ون پولتيكال باخيشينى نئجه بوتون گوُرورسونوز تعججوبم!
ظن‏ايمجه بيز آذربايجانلى يازيچى‏لار: 1. چوخ آز اوخويوروق، يا دا تكجه بير يؤندن اخويوروق 2. ايسته‏ييريك يازيچى و ضيالى17تانيناق آمما بونلارين اؤزل خرجينى اؤده‏مكدن قاچيريق. 3. دوولت‏لريميزدن قورخوروق، آمما ايسته‏ميريك بيريسى دوولت‏دن قورخدوغوموزو، بيلسين، اودوركى اؤنملى18سؤزلرى، بوروشدوروب، سونوندا بير آز فرق‏ايله دوولت‏لريميزين سؤزلرينى تيكرار ائديريك، او بير آز فرق، خط ساحه‏سينده اولور: اورتوقئرافچى‏لاريميز و بو ايش ايستمه‏دن اوز وئرير.
13) مقاله‏نين اوچ نومره‏لى پاراقئرافيندا منيم لاتين اليفباسينا عاييد نظريمه گؤره بويوروبلار: "... اظهرى جنابلارى بويورماميشديركى بو سونوج اونون شخصى حيسسيياتيندان آسيلى‏دير يا معين بير گؤروشلر اساسيندا سؤيله‏نميشدير..."
جاواب: حؤرمتلى "ارشادى‏فرد" جنابلارينين دينجلمه‏يينه گؤره عرض ائديرم: اينقيلاب زامانى من سول گوروش ايديم، سؤز آلديلار هئچ گروپدان اولماياق، ايندى آرتيق دوشونمك، شك ائتمك و يئنه دوشونمك و ديالوقا ماراقيم واردير، آمما متن ايچره.
قيد ائتمه‏لى‏يم من آمما همين سورغونو "ارشادى‏فرد"دن سوروشمورام چونكو بو سورغو، ديالوقا اينامى اولان آدامين سورغوسو دئييل.
14) بويوروبلار: "... گؤره‏سن بيز لاتين سيرالى اليفبالارا كئچسك بيزيم اوخوجولاريميزين گيزلى شعورو اويانماياجاقمى و پسيكولوژيك باخيميندان غربى‏لرين اوستونلوگون دويماياجاقمى؟..."
جاواب: ايه‏ر لاتين خطينى "اصولا باغلى"19خط ائدن دوولت، دين‏سل علاقه‏لرى، زورايلا بوغماسا و دموكرات بير دوولت اولسا، بيزه و خصوص بيزدن سونرا گلن نسل‏لره لاتين اليفباسى اؤزگه اولا بيلمز، هر حالدا منيم وورغولاديقيم سؤز، لاتين اليفباسينين تورك ديلينه هم دوققوز سس‏لى مصوت‏لريميزى يازماق و هم دئديگيميزى عينن بو اليفباايله )لاتين‏جا( يازيماغيميزين ايمكانيدير.
15) بويوروبلار: "عرب اليفباسينين حاتتا فارس ديلينده‏ده نقصانى واردير و ايلكينده گئرك فارس‏لار بو اليفبادان چكينه‏لر، نه بيز..."
جاواب: ايلكينده بيز گئرك بو اليفبادان چكينك نه فارس‏لار، چونكو بو اليفبا تورك‏لر اوچون آرتيق موشكيل تؤره‏دير، هر حالدا قضاوت اوخوجولاريندير و ايه‏ر "ارشادى‏فرد" جنابلارى مندن كدرلنمه‏سه‏لر، عرض ائديرم: "ارشادى‏فرد" جنابلارينا عرب اليفباسيندان باجارماديغى يولدان حيمايه ائتمگينه تعججوب وار!
16) بويوروبلار: "اظهرى" جنابلارى توركجه سؤزون: توركى اوخوجولارينا آنلاتماق اوچون فارس ديلى‏نين سؤزلرينه موراجيعت وئرير..."
جاواب: آذربايجان توركجه‏ميزين، فارس ديلينين "كرئول" دورومونا معروض قالديقينا گؤره من هله‏ليك مجبورام بعضى كلمه‏لريميزين فارسجا معناسيندا، اتك يازى‏لاريمدا قيد ائده‏م و بيرده انگليزجه كلمه‏لرين معادلينى تورك ديلينده ياراتماقيم و ياراديلميش‏لارين فارسجا معناسى قيد ائتمك لازيمدير.
ظن‏ايمجه آذربايجانيميزدا، خصوص گونوموزده، چوخلو تورك ديلينده يازارلار ايلكينده فارس ديلينده نئچه يازى تجروبه‏لرى اولوب سونرا آستا - آستا اؤز آنا ديل‏لرينده يازييرلار، هامى‏ميز ايلكينده فارس ديلينده قلم اله آلميشيق )هئچ اولماسا تحصيل آلماق زامانيندا( اينديسه يازارليق عالمينده چوخلاريميز بعضن فارس ديلينده فيكيرله‏شيب تورك ديلينده يازيريق، يادا ترسينه تورك ديلينده فيكيرله‏شيب فارس ديلينده يازيريق، بو، دوروم آذربايجانيميزين يازارلارينين چينينده تاريخ‏سل20 بير يوكدور، بو يوكلنميش دوروم، بيز اوچون قوشا ديل‏لى‏ليك21مسئله‏سينى يارادير، آنجاق قوشا ديل‏لى‏ليك نئچه بؤلومه بؤلونور:
1. ائوسل22قوشا ديل‏لى‏ليك: يعنى ايكينجى ديلدن تكجه ائوده قول‏لانماق.
2. اوخول‏سل23قوشا ديل‏لى‏ليك: يعنى ايكينجى ديلدن تكجه اوخولدا قول‏لانماق
3. ائشيك‏سل24قوشا ديل‏لى‏ليك: يعنى ايكينجى ديلدن تكجه كوچه بازاردا قول‏لانماق.
اينديسه كتبى و شفاهى )سؤزلو( يؤندن:
1- شيفاهى قوشا ديل‏لى‏ليك )يعنى هر ايكى ديل‏ايله شيفاهى حالدا دانيشماق(
2- كتبى قوشا ديل‏لى‏ليك )يعنى بير ديل‏ايله شيفاهى و بير ديل‏ايله كتبى حالدا ايلگيده اولماق(25
بيز، آذربايجانيميزدا بو دورملارا معروض قالميشيق:
1- اوخول‏سل قوشا ديل‏لى‏ليك
2- كتبى قوشا ديل‏لى‏ليك )ايكينجى ديلى فارس ديلى توتوروق(
3- هر كس بعضن سايديقيميز باشقا دوروملارادا معروض قالير.
البت هله پسيكولوژيك و "ديل ضررشوناسليقى"26 و "ديل پوزغونلوغو"27و "ايكى ديل‏لى‏ليك پوزغونلوغو"28يؤنوندن بيزيم آذربايجاندا هئچ بير ديلچى‏نين فيكرينه‏ده گلمير ديليميزى آراشديرسين )بو قونولاردا بيليجى‏لردن يارديم ايسته‏ييرم(
قوشا ديل‏لى‏ليك يؤنوندن تكجه "تام قوشا ديل‏لى‏ليك" دورومو دونيا عاليم‏لرى اوچون ده‏يرلى تانينير )ايكى ديلين هر يؤندن تام برابر ايمكان‏لارا صاحيب اولماقلارى( بوندان باشقا قوشا ديل‏لى‏ليك‏لر )سايديقيميز دوروملار( عيبه‏جر ديرلر بيزيم آذربايجانلى‏لار عيبه‏جر قوشا ديل‏لى ديرلر، فارس ديلينين مين بير ايمكانات‏لاردان قول‏لانماقى تورك ديلينه ممكن دئيل و بو آسيميلاسى يا پروسه‏سينين بير قلچماقى؛ عرب اليفباسيدير.
ايل‏لر بوندان اؤنجه بويوك يازاريميز "جليل محمدقلى‏زاده"، من هله تورك ديلينى اؤيره‏نيرم دئيير، ايندى بيزيم بو باسقى آلتيندا قالميش ديليميزايله الوان ايدعالاريميز هارا چاتاجاقدير؟!
معيار ديلين اؤزونه و قايدالارينا گؤره ساوادسيزليقيميزى مدرنيته آديلا گيزله‏ديريك، يادا چاغداش فيكيرلره و صنعت‏لره گؤره ساوادسيزليقيميزى باكى يا آنكارا لغت‏لرينى يا قئرامرينى اؤيره‏نمك‏له گيزلتمك ايسته‏ييريك، يوخ، سايين هر يازيچى!، آذربايجان تورك ديلينده هر يازيچى‏نين چاتماماز ليقلارينين بير بؤلومو تاريخ‏سل‏دير و يازيچى‏لاريميزين چيين‏لرينه يوكلنيبدير، عرب اليفباسى بو آغير يوكون بويوك تاى‏لاريندان دير!
17) "ارشادى‏فرد" جنابلارى، من آغ ساققال‏لارى ايتتيهام‏لانديرميشام و حؤرمت‏سينيريندن كئچميشم، بويوروبلار.
جاواب: همين مقاله‏نين ايكى نومره‏لى پاراقئرافينا دونون، قيد ائتمه‏لى‏يم "هيئت" جنابلارينين بويوردوغو: "...مصلحت نيست در اين باره صحبت شود... )يعنى لاتين اليفباسينا گؤره( هم ادب‏سل همده پولتيكال يؤنوندن تكليف تعيين ائتمكدير بو سؤزده كسين‏ليك واردير، بو سؤزو من اخويوب دئميشم: "بيريسينين حاققى يوخدور بيزه تكليف تعيين ائتسين..." منيمده كسين جاوابيم واردير...
ظن‏ايمجه هيئت جنابلارينين نده‏ن بو سؤزو دئمه‏يينى، همين مقاله‏نين اون ايكى‏نجى پاراقئرافين اوخوماغلا بلكه "ارشادى‏فرد" جنابلارى بولدولار.
18) بويوروبلار: "...ايندى هر كيمسه بو اورتوقئرافييا تركيبينى بگنميرسه اؤزونه باشقا يول سئچمه‏ليدير..."
جاواب: بورادا من اوچون "ارشادى‏فرد" جنابلارينين "اورتو قئرافييا تركيبينى بگنميرسه" سؤزوندن بير آز ابهام يارانير، بلكه فيكيرله‏شيرلر من اورتو قئرافچى‏لارين بيرى يا بير سيراسى‏ايله سؤزوم اولوبدور خير و اونلارين سمينارلارينا گئتمه‏دن عذر ايسته‏ميشمده.
ظن‏ايمجه هيئت جنابلارينين امكداش‏لارينا اولان باخيشى، "ارشادى‏فرد" جنابلارينين باخيشيندان چوخ گئنيش‏دير، بير موصاحيبه‏ده "هيئت"دن سوروشورلار: "... جناب دكتر، انتقادى كه بعد از بيست و پنج سال به نشريه "وارليق" وارد مى‏شود اين است كه اين نشريه به انديشه‏ها و ايده‏هاى نسل امروز چندان جايگاهى قايل نيست و اين انديشه‏ها با عدم استقبال "وارليق" مواجه مى‏گردد. شما اين نقد را چقدر وارد مى‏دانيد؟
- اين انتقاد تا حدودى درست و وارد است، چون "وارليق" نشريه 25 ساله است لذا با نسل امروز به شكل تام نمى‏تواند همگام شود)!!!(، اما امروز تنها نشريه "وارليق" نيست، نشريات ديگرى نيز هستند. نسل امروز بيش از 50 نشريه و روزنامه دارد... اما وارليق از جايگاه خاصى برخوردار است، "وارليق" نمى‏تواند اسلوب خود را تغيير دهد!! اما تلاش خواهد شد با نسل امروز همگام گردد و از قافله روز عقب نماند اما نمى‏تواند ارگان نسل جديد باشد... )تعججب علامت‏لرى مندن‏دير( )"احرار" دوشنبه 20 مرداد 82 شماره 416)
19) بويوروبلار: »... هئچ كس دئييه بيلمز كى "حسن" يازيب "حسين" اوخويا بيلرسينيز« و دئييب‏لر »"ازهرى"نين بو سؤزو دوم يالاندير.«
جاواب: من مقاله‏مده يازميش‏ايديم: "... بيرينجى گروپون نظرلرينه آييد، گؤرورم اونلار نهايتده اوخوجويا دئييرلركى بعضن حسن يازيب حسين اوخويا بيلرسيز..."
يازديقيم بيرينجى گروپ عرب اليفباسينين تورك ديلى ساحه‏سينده ان ماراقلانانلاريديرلار، بو گروپ حاتتا اورتوقئراف‏چى‏لاريدا مرتد )خط يؤنوندن( بيلير و تام فارس و عربجه يازير.
"ارشادى‏فرد" جنابلارى ديققت ائتسين‏لر من يازميشام "... اونلار نهايتده اوخوجويا دئييرلر..." يعنى بونلارين اسلوبلارينا بير نوماد گتيرميشم نه ميثال )بنزه‏ر(، آمما بورادا سؤزلريمين آلتيندان قاچماسينين شبهه‏سينى آرادان قالديرماق اوچون ايندى بير بنزه‏ر )ميثال( گتيريرم: توركجه‏ده "على‏اصغر" آديندا بير آدامى چاغيراندا نئجه چاغيريرسينيز؟ من عرب اليفباسى‏ايله )سيز دئيين اليفباايله( بو آدى توركجه تلفظ ايله يازيرام: "علسگر" يا "السگر" "ارشادى‏فرد" جنابلاريندان سوروشورام بويله اليفباايله كيم بو آدى دوز يازا بيلر؟ و كيم اوخويا بيلر؟!
سيز منه على‏اصغرين تورك تلفظينى يازين )عرب اليفباسى‏ايله( آمما من آذربايجان لاتين اليفباسى‏ايله يازيرام:
)على اصغر( "رli asgar" و علسگر!! يا السگر!! "رlasgar" لاتين‏جا بير جوره يازيلير بير جوره‏ده اوخونور.
يازيق "ميرزامهدى استرآبادى" )نادير شاهين مونشى‏سى و "جهانگشاى نادرى" و "درّه نادره" آديندا كيتاب‏لارين يازارى( اؤز توركى - فارسى سؤزلوگونده، او زامان يازير:
"اوت: به هفت معنى آمده: اول: اسم جنس است از براى آتش زدن. دويّم: گياه و علف را گويند. سيّم: به تركى رومى نور بود.
چهارم: دوا و مسهلات را نامند. پنجم: به معنى زهر باشد.
كه آن را به عربى زهر خوانند. ششم: امر است از گذشتن. هفتم: امر است از سراييدن و خوانندگى كردن و به اشباع ضمّه دو معنى دارد: اول: امر است از بردن قمار و گرو. دويّم: امر است از خوشه و حاصل و كلّه حيوانات را به آتش گرفتن، چنانكه مذكور شد و به زبان هندى شتر را گويند" )سنگلاخ - فرهنگ تركى به فراسى از سده دوازدهم هجرى( "ميرزامهدى استرآبادى" صفحه 35
"ارشادى‏فرد" جنابلارى بيلمه‏لى‏ديرلر تاريخ بويو تورك ديلينده عرب اليفباسى‏ايلا يازانلارين امك‏لرى سونوجدا لازيم نتيجه‏نى وئرمه‏ييبدير )ايسلامدان اؤنجه تورك‏لرين مين بئش يوز ايل‏ليك اليفبالارى وارايميش( يازيق "ميرزامهدى استرآبادى" عرب اليفباسى‏ايله "دt" و "ut" و "خt" otدئمك ايسته‏يير آمما عرب اليفباسى‏ايله اون ايكى سطير يازاندان سونرا هله‏ده هانكى كلمه‏نين هانسى تلفظايله هانسى معنانى وئرمه‏يينى باشا سالا بيله‏ممه‏يير و بو اونون گوناهى دئييل بؤيله‏ليك‏له "ميرزا مهدى استرآبادى" نئجه "درّه نادره" و "جهانگشاى نادرى" كيتابلارينى )ايه‏ر ايسته‏سه‏يديلرده توركجه يازسين‏لار( تورك ديلينده يازا بيلردى؟!
باخين! تاريخ بويو تكجه ميرزا اولوب ميرزا قالميشيق و بو، نه فارس و نه عرب ديلينين گوناهيدير، يوخ، سيزدن سورورام بو كيمين گوناهى‏دير؟!
20) "ارشادى‏فرد" جنابلارينين مقاله‏سينين يئددى‏نجى بؤلومونه عاييد،
جاواب: لوطفن منيم "آواى اردبيل"ده ياييملانان "اوچ بوجاغلى ادبى دوروم" آديندا )جيزما - قارالار! سيراسيندان( مقاله‏مى اوخوسونلار.
21) "ارشادى‏فرد" جنابلارى‏نين "حيدربابا" و "سهنديه" و "مدرنيته" و "فرامدرنيته" )أوزلرى بؤيله يازيب‏لار( قونوسوندا يازديقلارينا؛ و بوكى "سهنديه" فرامدرنيته اولا بيلر و...
جاواب: تأسف‏لر، حؤرمتلى "ارشادى‏فرد" جنابلارى!، تأسف‏لر...!!! من قضاوتى بو باره‏ده تام چاغداش اوخوجولارا تاپشيريرام.
22) "ارشادى‏فرد" جنابلارى‏نين منيم كلمه‏لريمه توتدوغو ايرادلار حاققيندا
جاواب: اؤزلرى بويوروبلار "آرى - ارى" شكيلچى‏سى بيزيم توركجه‏ده "ديشارى"، "ايچرى" و "اوجارى" )اوجقارى( كلمه‏لرينده ايشله‏نيبدير. منده دؤردونجو اولاراق، "اؤنرى" كلمه‏سيندن )فارسجا "پيشنهاد"( قول‏لانميشام آنجاق بو كلمه مندن دئييل باخين "جمشيد صالحپور" سؤزلوگونه، بيرينجى جيلد صفحه 268.
2- "دوزه‏مچى‏ليك" كلمه‏سى "تقى قيصرى" جنابلارينين اؤنرى سيدير و بو كلمه و "يئرينه گلمه" و "بيرگلمه" كلمه‏سى (paradigmatic - syntagmatic - structuralism) اوچون ايلكينده "تقى قيصرى" جنابلارى طرفيندن "بايقوش" آدلى درگى‏ده قيد اولونوبدور. "دوزه‏م پوزماق" )ساختار شكنى( كلمه‏سى و نئچه باشقا اؤزل ديل‏چى‏ليك كلمه‏لرين توركجه‏سى منيم اؤنريمدير. من "تقى قيصرى" جنابلارينين "دوزه‏ن‏چى‏ليك" )دوزنچى‏ليك( يئرينه بيله بيله "دوزه‏مچى‏ليك" دئديگينى قبول ائتميشم چون بير سيرا تنقيدلرى "دوزه‏مچى‏ليك" آديلا "آدينه" درگى‏سينين 98 - 99 - 100نجى سايى‏لاريندا يازيب و "دوزه‏م پوزماق" تنقيدى اوچون كلمه‏نين اؤز دوزه‏مينى )دوزه‏نينى( پوزموشام و چون بو ايش اؤنجه‏دن "دوزه‏مچى‏ليك" )دوزه‏نچى‏ليك( كلمه‏سينده اوز وئرميشدير من "دوزه‏نچى‏ليك" يوخ ائله "دوزه‏مچى‏ليك" كلمه‏سيندن قول‏لانميشام و "آدينه"ده اولان "دوزه‏مچى‏ليك" مقاله‏لرين بيرينجى بؤلومونده اتك يازيدا اوستده قيد ائتيگيم اوچ كلمه‏نين "تقى قيصرى"دن اولدوغونودا يازميشام و بو كلمه‏لره گؤره نئچه باشقا شاعير و يازيچى‏نين اؤنرى‏لرينى ده قيد ائتميشم، و ايه‏ر سيز دئديگيز "قورُلوش" كلمه‏سينى قبول ائتسك گئرك يازاق "قورلوش چولوق" بو اؤنرى اؤنجه‏دن‏ده وئريلميشدير آمما ظن‏ايمجه چوخ كوبود و آغيزدا دولاشان بير كلمه اولور. قيد ائتمه‏لى‏يم بير كلمه‏نين دوزه‏مينى پوزماق اوچون آرتيق باخين "ژاك دريدانين" "ازگراماتولوژى" كتابيندا "تفاوت" و "تفاوط" بحثينه
(diFFerer à deFerer à Differance!!)
3- "قونو" كلمه‏سينه آييد، باخين "آواى اردبيل" 185نجى سايى
»چارلز بوكوفسكى« "نگين نواده‏رضى - نادر ازهرى" اورادا هم "كونو" هم "قونو"دان قول‏لانميشيق )ائله بو مقاله‏كيمى . منيم "ايشلم" كلمه‏سينه قايناغيم "توركجه سؤزلوگو" بيرينجى جيلد صفحه 731دير، "ارشادى‏فرد" جنابلارينين بويوردوقلارى "ايشلنمه" كلمه‏سى؛ فارسجا "كاربرد" معناسينى ايفاده ائتمير و "به كار برده شدن" معناسينى وئرير.
4- "كسين" كلمه‏سينه آييد، چون "كس" و "كسمك" بيز اوچون تانيش‏دير )كؤك بيز اوچون تانيشدير( توركيه توركجه‏سيندن اؤز ديليميزه گتيرميشم، قايناقيم: "توركجه سؤزلوگو" "ارن" بيرينجى جيلد صفحه 842
23) بويوروبلار: "مقاله‏نى بيتيرمكده‏ن قاباق لازيم گؤرورم بير نئچه كيچيك آنديرمانى‏دا حؤرمتلى قلمداشيميزا يئتيره‏م..." جاواب: "ارشادى‏فرد" جنابلارينين منى آنديرماق! چاليشمالاريندان تشكر ائديرم، آنجاق من چاليشرام ديالوقوم اولسون نه آنديرماقيم...
24) بويوربلار، كلمه‏لرين كوكونو ايتيرمه‏مه‏لى‏ييك،
جاواب: "كوكونو" دئييل "كؤكؤنو"دير، بيرده بو سورغويا بو مقاله‏نين سكگيزينجى بؤلومونده اؤنجه‏دن جاواب وئرميشم لوطفن بيرده اوخوسونلار.
25) بويوروبلار "ده‏ييشيلمه" يازين و "دئيل" يازمايين بلكه "دئييل" يازين.
جاواب: "خط" مقاله‏مده "دئيل" يازماغيمى گؤروبسينيز، لوطفن "آواى اردبيل"ين 205نجى سايى‏سيندا "دوزه‏م پوزماق" (post strocturalis)مقاله‏مين اون و اون‏بيرينجى سطيرلرينه باخين، اورادا يازميشيق: "هر كلمه‏نين يارى‏سى اورادا دئييل و ديگر يارى‏سى او دئييل..." دئمك دئييل يازماغيمدا گؤرون، منيم بو ايش‏لريم عرب اليفباسينين عيبه‏جرليينى گؤسترمك اوچوندور بو عرب اليفباسى‏ايله بير تورك كلمه‏سينى اوچ - دورد جوره يازماق اولور بو نئجه اليفبادير؟! همين "ده‏ييشيلمه" كلمه‏سينده زهتابى چوخ واخت كلمه‏نين آراسيندا "ه" يازمايير، هله قالسين "فرزانه" جنابلارى، هله قالسين "حسينقلى سليمى" جنابلارى، هله قالسين اورتوقئرافچى‏لار جنابلارى و... بير كلمه و بو قدر تفاوت‏لى نظرلر، تك، "ده‏ييشيلمه" كلمه‏سى يوخ، بوتون كلمه‏لريميز بو عرب اليفباسيندا ائله بو دورومدايرلار، بونونلا من "ارشادى‏فرد" امر ائتديگى ايملا قايدالارينا خيدمت گؤسترمه‏رم، بلكه هر مقاله‏مده بير كلمه‏نى نئچه جوره يازاجاغام، بو عينادچيليق دئييل يوخ دئييل، من عرب اليفباسينين قايدا گؤتورمه‏مزليينى گؤسترميشم و گؤسترمه‏لى‏يم. سونوندا سوروشورام، "ارشادى‏فرد" جنابلارينين 1. مقاله‏سينده لاتين‏جا بئش غلط يازديقى كلمه 2. "تئرمين" كلمه‏سينى بيزيم توركجه‏ايله اويغون بيلمه‏يى 3. مقاله‏سينين بوتونونده "ه"لرين، )ها"لارين( دوروملارى. 4. مقاله‏سينين بوتونونده فارس ديلينين بول‏لوجا "ى" )ياى نسبت(دن قول‏لانماسى )ايكى اوچ ده‏نه دئيل( 5. مقاله‏سينين بوتونونده فارس ديلينين بول‏لوجا "كه"دن )"كى"دن( قول‏لانماقى )البت آز تعداددا قول‏لانيرلار آمما بو ايش توركجه قئرامئرينه فارس قئرامئرينى داخيل ائدير.( 6. "فرامدرنيته" و "غربى" كلمه‏لردن قول‏لانماسى )صدا - سيما ساياقى( 7. "قطعى" كلمه‏سينه باخيشى و بو كلمه اوستونده زور دئمه‏يى 8. مندن بير مفتش كيمى هانسى گؤروشدن آسيلى اولماقيمى سوروشماقى. 9. و منى آنديرماغى اوچون تشكرلريمى بيلديريم يا تأسفيمى؟!
گؤرون "ايشله‏ك" كلمه‏سيندن نئجه قول‏لانيب‏لار، كلمه‏لرين كؤكؤنو نئجه تاپيرلار. لاتين‏جا نئجه يازيرلار، قالسين، بويورورلار. ".... من بير ديلچى كيمى بو مقاله‏نين گؤروش‏لرايله هئچ نوع‏ايله راضيلاشا بيلمه‏ديم..." )يعنى منيم "خط - خت - xرt...!) مقالمله. سونوندا، حؤرمتلى "ارشادى‏فرد" جنابلاريندان سوروشمالى‏يام، بو جمله تورك بير ديلچى‏نين‏جمله‏سى‏دير؟! ديليميزين قورولوشو و كلمه‏لرين سئچيلدگى يؤنوندن، يؤنسوز اوخوجولار قضاوت ائتسين‏لر.
اتك يازى‏لارى: نادير ازهرى
1) فارسجا: تأكيد كردن 2) فارسجا: درصد 3) "زبان‏هاى مردم جهان" "ميشل مالرب" صفحه 4 253) فارسجا: ثروتمند 5) فارسجا: تأثيرپذيرى 6) فارسجا: بى‏طرف 7) )صينيف(: فارسجا: كلاس 8) فرانسيزجا: pidgin9) فرانسيزجا: creصole10) خاص 11) وضعيت 12) خاصيت 13) فارسجا: وسايل ارتباطى - رسانه‏ها 14) همان قايناق. صفحه 593 - 783 51) structuralismفارسجا: ساخت‏گرايى 61) Post structuuralismفارسجا: ساخت‏شكنى 17) فارسجا: روشنفكر 18) فارسجا: مهم 19) فارسجا: رسمى 20) فارسجا: تاريخى 21) دوزبانگى 22) خانگى 23) مدرسه‏اى 24) بيرونى - )بيرون از خانه( 25) آرتيق معلومات ايسته‏ينلر "ديل پوزغونلوغو"نا عاييد كيتابلارا مراجيعه ائتسين‏لر 62) puthologyLanguageفارسجا: آسيب‏شناسى زبان 72) dysphasyaفارسجا: زبان‏پريشى 82) bilingual aphasiaفارسجا: زبان‏پريشى دوزبانه 29) فارسجا: قطعيت...!









يا بوندادير يا بوندا


(2)!جيزما - قارالار!!

(بو سیرا مقاله لر آردیجیل اولاراق هر بیریسی اوزگوردوده)
ايضاح: "جيزما - قارالار" بو گون )ظن‏ايمجه( عموم ضياءلى‏لار و اؤزل حالدا آذربايجان ضياءلى‏لارين )آرتيق ادبى باخيشدان( بير سيرا تمل(1)مسئله‏لرينين يئنى‏دن آراشديرما، يا هئچ اولماسا او مسئله‏لردن باشقا يؤندن(2)سؤز آچماسى اولا بيلر. من حاضير جاواب اولماقدان چكينيرم و فيكيرلريمى هر ساحه‏ده بير اؤنرى(3)كيمى ياييرام.
نادير ازهرى

بورادا "هامر" آدلى بير آراشديريجى‏دان نقل ائتمه‏لى‏يم، او دئيير، بير پروسه‏ده و اؤز يان - يووره‏سى‏ايله ايلگى‏ده اؤز آنا ديلينى آستا - آستا اؤيره‏نن اوشاق، ايلكينده اؤيره‏ندى‏يى آنا ديل‏ايله دويغولو(4)ايلگى‏سى اولور و آرتيق آنا ديلينين دويغولو ايشله‏نيلمه‏گينه ماراقلى‏دير، سونرالار همون اوشاق، آنا ديلينده‏كى تانيما(5) و معريفت باخيمينداندا فايدالانير، دئمك هر ديلده ايلكين اولاراق دويغولو باخيمى و سونرا تانيما و معريفت باخيمى بير اوشاق اوچون آچيقلانير و آيدين‏لاشير.
"هامر" دئميشكن اؤز آناديل‏لريندن باشقا بير ديلى اؤيرنمك اوچون اوخولا(6)گئدن اوشاق‏لار، مجبور حالدا ايكينجى ديلين دويغولو ايشله‏نيلمه‏لرينى تجروبه ائتمه‏ميش، بيردن بيره معريفت و تانيما ايشله‏نيلمه‏لرى تجروبه ائديرلر و بو حاديثه او اوشاقلارين ديل اؤيرنمه‏لرينده جبران اولونماز فاجيعه يارادير.
"لابو" آدلى بير آراشديريجى اؤز تدقيق‏لرينده گؤستريركى، بير اؤزگه و تانينماميش دوروما(7)راستلاشان اوشاقلار آرتيق ايسته‏ييرلر ساكيت قاليب، دينيب دانيشماسين‏لار، يئنه باشقا بير آراشديريجى )اميليا نوسيسيانس( دئيير، او آداملاركى بير توپلومدا(8)ديل يؤنوندن آزينليق(9)داديرلار، اؤز سؤزلرينى ايفاده ائتمك اوچون )ايكينجى اؤيرنديك‏لرى ديلده( آز "كد"لاردان فايدالانيرلار، بونلار )آزينليق‏لار(، چوخونلوق(10)ديلينده دانيشاندا )البت آذربايجان‏لى‏لار فارس‏لارا نيسبت آزينليق دئيل‏لر، آنجاق فارس‏لارين ديلى اونلارا يوكله‏نير( قيرامئر يؤنوندن تكجه ساده يا عيبه‏جر جمله‏لردن فايدالانا بيليرلر و قيد، صيفت و باغليليق حرف‏لردن آزاجيق ده‏يه‏رله‏نيرلر. "برنشتاين" دئيير، بونلارين دانيشيقى، چوخونلوق توپلومون ان آشاقى كات(11)لاريندا يئرله‏شن آداملارين دانيشيقينا بنزه‏يير و معناشوناسليق باخيمينداندا چوخ گوجسوزدور. بو گئره‏كن(12)ايضاح‏لارا باخاركن، ايندى اؤز دوروموموزدا، ته‏زه اوخولا گئتميش تورك بير اوشاق فارس ديل‏ايله دويغولو ايلگى‏نى هله تجروبه ائتمه‏ميش: 1) مجبور اولور فارس ديلينين تكجه تانيما و معريفت يؤنوايله ايلگى باغلاسين و بو نيهايتده او دئمك‏ديركى بو اوشاق هئچ واخت فارس ديلينى منيمسه‏يه بيلمه‏يه‏جك و ادب‏سل(13)يؤندن ايه‏ر بو اوشاقى گله‏جگين بير فارس يازارى(14)فرض ائتسك، فارس ديلينده بو يازارين جبران‏سيز چاتمامازليقى اولاجاقدير. 2) اوشاق، اوخولا گئدندن سونرا، گئت - گئده تورك ديلينين معريفت و تانيما يؤنوندن آيريلير و بو دفعه اؤز آنا ديلينين دوغال(15)پروسه‏سينى باشا چاتديرا بيلمه‏يير؛ بونلارلا ياناشى، بيزى قوشا ديل‏لى بيلن و اؤنملى‏سى قوشا ديل‏لى ايسته‏ين كيمسه‏لر، بيزيم گؤنو - گوندن فارس‏لارا يئنيلدى‏ييميزى يا بيلمه‏ييرلر يا اؤزلرينى )اؤز نفع‏لرينه گؤره( بيلمه‏مزليگه وورورلار.
ايه‏ر بورادا شعارا اوغراماييب ديلين فلسفه‏سينه آييد آرتيق و درين اوخويوب فيكيرلشسك، آوروپالى فيلوسوفلار دئميشكن، ديلين اينسان اوچون تام وارليق اولدوغونو آنلايا بيله‏ريك.ايندى‏كى ديل اينسانين وارليقى‏دير، بيزآذربايجان‏لى‏لار اؤزل(16)دوروموموزا گؤره: 1- اوشاقليقدان توپلومسال(17)و "پسيكولوژيك"(18) دئدييم دليل‏لره گؤره، اؤز كيمليگيميزى ايتيرميشيك. )يوخاريدا يازديقيم "لابو"نون نظرينى بيرده اوخويون( بيز، اؤزل دوروموموزا گؤره، اوشاقليقدان اؤزوموزو سانسور ائديب، سوكوتا اؤيرنديرميشيك )قوشا ديل‏لى اولدوغوموزا گؤره( و بو يؤندن پولتيكال(19)و توپلومسال چئوره‏لرده، همشه فارس‏لارى اؤزوموزه ايلگى‏ده ديل‏لى - باشلى گؤرموشوك و بونون علم‏سل دليل‏لرينه هئچواخت نه فيكيرلشميشيك نده بيريسى بيزه دئييبدير.
3)ادب‏سل يؤندن: بيزيم تورك ديلينده يازارلاريميز )دئدييم تاريخ‏سل دوروما گؤره( يافارس ديلينده فيكيرله‏شيب توركى يازيرلار، يادا تورك ديلينده فيكيرلشيب فارس‏ديلينده يازيرلار، ظن‏ايمجه بو چوخلو گؤنئى آذربايجاندا تورك ديلينده يازارلارين يازيسيدير(21)آمما گئرك: 1- اؤزوموزو بيلمه‏مزليگه وورماياق و هنجار ديلينى سينديرمادان اونو اؤيره‏نك )ساوادسيزليقيميزى مدرنيته و پست‏مدرنيته ماهناسى‏لا گيزله‏تمه‏يك( تأسف‏له يازارلاريميزين بير گروپو مثلن باكى توركجه‏سينين قيرامئرينه مسلط اولدوغلارينى، شاهكار بير ايش بيليرلر و داها يئنى فيكيرلر و يئنى ادبيات‏دان اوزاق قاليرلار. باشقا يؤندن يازارلاريميزين بير سايى‏سى اؤز ادب‏سل و ديل چاتمامازليق‏لارينى اؤرتمك اوچون ائله بيز بير باشا قوشاديل‏لى‏ييك و قوشا ديل‏لى قالمالى‏ييق دئييرلر. )اؤزوده چاغداش اولماق ماهناسيلا( قوشا ديل‏لى اولماقا گؤره دئمه‏لى‏يم بيز هر ايكى ديلده، خصوص فارس ديلينده )چونكو فارس‏ديلينين دويغولو كئچيدينى(22) - باشلانيش كئچيدينى - كئچيرتمه‏دن تانيما و شوناخت كئچيدينه يئتيشميشيك( بؤيوك موشكيل‏لريميز واردير. ايندى حؤرمتلى دوشونجه‏لى يازارلاريميزا بير دوست ديليندن عرض ائديرم: ديلينيزى، خصوص يازى ديلينيزى بير دفعه‏ليك تعيين ائدين، قوشا ديل‏لى‏ليك‏دن آييق حالدا فايدالاناراق )خصوص يازيدا( قوشا ديل‏لى اولماغا عادت ائتمه‏يين، هامى‏ميز بو كئچيدى كئچيرتمه‏لى‏ييك چونكو قوشا ديل‏لى قالماق "آسيميلاسى‏يا"(23) يا آپاريب چيخاردير. )فارس‏لارين نفعينه(
من سيزين تورك اولدوغونوز سار(24)يندان حتمن توركى يازين دئميرم؛ من دئييرم حتمن بير پروسه =دن سونرا اؤز آنا ديلينيزى يادا فارس‏لارين ديلينى )خصوص يازماق اوچون( قطعن اينتيخاب ائدين. بو سؤز آغ، قارا گؤرمك دئيل و جيفت قارشى(25)گؤرمك دئيل بلكه بيزيم پولتيكال و كولتوره‏ل(26)دوروموموزا آييددير. يازى عالمينده ايكى ديل‏لى )قوشاديل‏لى( قالانلار هدر اولاجاقلار.
دئمه‏لى‏يم كئچميش نسلدن اولان يازارلار و آذربايجاندا آنادان اولوب آمما مجبور حالدا يا دوشونمه‏دن بير عمر فارس ديلينده يازيب اوخويانلار، متن عالمينده )وورغولاييرام(27) متن عالمينده( آذربايجان‏لى دئيل‏لر، بونلارين گروپوندا ساوادلى اينسانلار اولسادا، بو آداملار آذربايجان ادبياتينا گؤره بير حؤرمتلى اؤزگه‏كيمى نظر وئره بيلرلر، بونا آييد نئچه موستثنا واردير، اونلاردان بيريسى "صمد بهرنگى" و اونا تاى يازارلارديرلار )بونلار "پهلوى" دوورونون اؤزل بوغونتوسونا گؤره آرتيق فارس ديلينده اثرلرينى ياييملاييبلار( بو مقاله‏ده هم ديل‏چى‏ليك فلسفه‏سى يؤنوندن، همده "پسيكولوژيك" و توپلومسال يؤنوندن آذربايجان‏لى‏لارا يوكله ديلميش ائكيز(28)سانسوردان سيزايله دانيشديم، من، هم تربيه‏وى(29))پداگوژيك( سانسوردان، هم پولتيكال سانسوردان سيزينله دانيشديم، اؤزومه و يازارلاريميزا و اوخوجولاريميزا باخيرام؛ بلكه‏ده گوناهسيزيق آمما، بو دورومدا آذربايجان ادبياتينين گله‏جه‏يينه نئجه موتلو اولاق؟ چوخ ايشيميز واردير!
اتك يازى‏لارى:
1) فارسجا: اساس 2) فارسجا: جهت 3) فارسجا: پيشنهاد 4) فارسجا: عاطفى 5) فارسجا: شناخت 6) فارسجا: مدرسه 7) فارسجا: وضعيت 8) فارسجا: اجتماع 9) فارسجا: اقليت 10) فارسجا: اكثريت 11) فارسجا: طبقه 12) فارسجا: ضرورى 13) فارسجا: ادبى 14) فارسجا: نويسنده 15) فارسجا: طبيعى 16) فارسجا: خاص 17) فارسجا: اجتماعى 18) فارسجا: روانشناختى 19) فارسجا: سياسى 20) فارسجا: محيط - اطراف - ميدان 21) فارسجا: سرنوشت 22) فارسجا: مرحله 23) فارسجا: استحاله 24) فارسجا: بابت 25) فارسجا: تقابل دوگانه 26) فارسجا: فرهنگى 27) فارسجا: تأكيد كردن 28) فارسجا: دوقلو 29) فارسجا: تربيتى
.


(جيزما - قارالار3!

(بو سیرا مقاله لر آردیجیل اولاراق هر بیریسی اوزگوردوده)

!...قوشا ديل‏لى‏ليك و

نادير ازهرى

ايضاح: "جيزما - قارالار!" بوگون )ظن ايمجه( عموم ضيالى‏لار و اؤزل حالدا آذربايجان ضيالى‏لارين )آرتيق ادبى باخيشدان( بير سيرا تمل(1) مسئله‏لرينين يئنى‏دن آراشديرما، يا هئچ اولماسا او مسئله‏لردن باشقا يؤندن(2) سؤز آچماسى اولا بيلر. من حاضير جاواب اولماقدان چكينيرم و فيكيرلريمى هر ساحه‏ده بير اؤنرى(3) كيمى ياييرام.


ظن‏ايمجه آذربايجانيميزدا، خصوص گونوموزده، چوخلو تورك ديلينده يازارلار ايلكينده فارس ديلينده نئچه يازى تجروبه‏لرى اولموش، سونرا آستا - آستا اؤز آنا ديل‏لرينده يازيب‏لار، هامى‏ميز ايلكينده )گونئى آذربايجاندا( فارس ديلينده قلم اله آلميشيق )هئچ اولماسا تحصيل آلماق زامانيندا( اينديسه يازيچى‏ليق عالمينده چوخلاريميز بعضن فارس ديلينده فيكيرله‏شيب تورك ديلينده يازيريق يادا ترسينه.
ايندى بو، دوروم آذربايجانيميزين يازارلارينين چينينده تاريخ سل(4)بير يوكدور، بو يوكلنميش دوروم، بيز اوچون قوشا ديل‏لى‏ليك(5)
مسئله‏سينى يارادير، آنجاق قوشا ديل‏لى‏ليك نئچه بؤلومه بؤلونور:
1) ائوسل(6)قوشا ديل‏لى‏ليك: يعنى ايكينجى ديلدن تكجه ائوده قول‏لانماق
2) اوخول‏سل(7)قوشا ديل‏لى‏ليك: يعنى ايكينجى ديلدن تكجه اوخول‏دا قول‏لانماق
3) ائشيك‏سل(8)قوشا ديل‏لى‏ليك: يعنى ايكينجى ديلدن تكجه كوچه بازاردا قول‏لانماق.
اينديسه كتبى و شيفاهى )سؤزلو( يؤندن:
1) شيفاهى قوشا ديل‏لى‏ليك )يعنى هر ايكى ديل‏ايله دانيشماق(
2) كتبى قوشا ديل‏لى‏ليك )يعنى بير ديل‏ايله شيفاهى و بير ديل‏ايله كتبى حالدا ايلگيده اولماق(
ايندى بيز آذربايجانيميزدا بو دوروملارا معروض قالميشيق:
1) اوخول‏سل قوشا ديل‏لى‏ليك
2) كتبى قوشا ديل‏لى‏ليك )ايكينجى ديلى، فارس ديلى توتوروق(
3) هر كس بعضن سايديقيميز باشقا دوروملارادا معروض قالير.
البت، هله پسيكولوژيك و "ديل ضرر شوناسليقى(9)" و "ديل پوزغونلوغو(10)" و "ايكى ديل‏لى‏ليك پوزغونلوغو(11)" يؤنوندن بيزيم آذربايجاندا هئچ بير ديلچى‏نين فيكرينه‏ده گلمير ديليميزى آراشديرسين )بو قونولاردا بيليجى‏لردن يارديم ايسته‏ييرم( قوشا ديل‏لى‏ليك يؤنوندن تكجه "تام قوشا ديل‏لى‏ليك" دورومو دونيا عاليم‏لرى اوچون ده‏يرلى تانينير )ايكى ديلين هر يؤندن تام برابر ايمكان‏لارا صاحيب اولماقلارى!( بوندان باشقا، بوتون قوشا ديل‏لى‏ليك‏لر )سايديقيميز دوروملار( عيبه‏جرديرلر، بيزيم آذربايجان‏لى‏لار عيبه‏جر قوشا ديل‏لى‏ديرلر، فارس ديلينين مين‏بير ايمكانات‏دان قول‏لانماقى، تورك ديلينه ممكن دئييل و بو آسيملاسى يا(12)پروسه‏سى دير. )فارس‏لارين نفعينه(
طن‏ايمجه گونئى آذربايجاندا هر يازيچى‏نين ديل يؤندن چاتمامازليقينين بير بؤلومو تاريخ‏سل دير و يازيچى‏لاريميزين چيين‏لرينه يوكلنيبدير، بو دوروموموزا باخاركن دئييرم: دونيادا ديل دوروملارينين و ديل‏لرين ايكيسى "پيجين"(13) و "كرئول"(14)دور: "پيجين" (pidjin)كلمه‏سى‏نين كؤكو، اينگليزجه businessكلمه‏سيندن، ايش و شغل معناسينداندير، يعنى ايش و شغل اوچون يارانميش بير ديل، بنزه‏ر(15)اوچون: ايه‏ر "تهران"دا ياشايان بير تورك عايله‏سى، ائوده تورك ديل‏ايله و ائشيكده فارس ديل‏ايله دانيشسالار، اونلار اوچون اؤزل بير دوروم اوز وئره‏جكدير، بو تورك آدام، چاليشاجاق فارس ديلينده دانيشسين و بو دانيشيقين سونوجو، بير عيبه‏جر فارس ديلينده دانيشماق اولاجاقدير، بورادان "پيجين" دورومو هله باشلانير، اينديسه ايه‏ر فرض ائتسك همان عايله اوزون زامانلار "تهران"دا و فارس ديل‏ايله سيخ‏ايلگى‏ده ياشاسا، فارس كلمه‏لريندن باشقا حاتتا فارس ديليندن چوخلو قئرامر اؤزل‏ليك‏لرى، عيبه‏جر و غريب دورومدا او عايله‏نين تورك ديلينده يئر آچيب، گونو گوندن چوخاليب، سونوندا او عايله‏نين دانيشديقى ديل، تام تورك - فارس قاتيشيق و عيبه‏جر بير ديل اولاجاقدير، ديل‏چى‏لر بو دوروما "كرئول" آدينى سئچيب‏لر و بو "قاتيشيق ديل" دئمك‏دير. منيم بو سؤزوم تكجه تورك فارس داعواسينا دخلى يوخدور و دونيادا بو اولاى(16)هر يئرده و هر ديلده اوز وئره بيلير، البت احتياج يوخدور بيز آذربايجان‏لى‏لار، ديليميزى الدن وئرمك اوچون حتمن "تهران"دا يادا اونا تاى فارس شهرلرده ياشاياق، گونوموزده فارس ايلگى آراجى‏لارى(17)و قزئته‏لرى، بيرده بو ديلده تحصيل آلماق و فارس ديلينين بيزيم ديله گؤره آرتيق مين بير ايمكانات‏دان قول‏لانماقى و فارس ديلينين بيزيم ديله گؤره آرتيق مين بير ايمكانات‏دان قول‏لانماقى و باشقا دليل‏لره گؤره )بو سؤز ايلك دفعه اولاراق دئييلير:( بيزيم آذربايجان شهرلرينده ايندى خالق دانيشديقى توركجه، اوست - اوسته، فارس ديلينين "كرئول" ديلينه ده‏ييشمكده‏دير، هله بؤيله قاتيشيق ديله‏ايله )بوقونو تأثير قونوسو دئييل( ادبيات ساحه‏سينده و مدرن ادبيات ساحه‏سينده نه ائتمك اولار، قالسين. گونوموزده دونيادا ميليون‏لار ميليون اينسانين باشقا و اؤزگه بير ديلده، ديلينين اريمه‏يينى و باشقا بير ديلين "كرئول" ديلينه دئيشيلمه‏سينى وورغو(18)ايلا سيزه خاتيرلاديرام، بنزه‏ر اوچون: "كامرون"، "چاد"، "مالزى"، "آنتيل آدالارى" و...(19) بو علم‏سل ديل‏لره گؤره بيز اوچون بو عيبه‏جر قوشا ديل‏لى‏لى‏يى دوغال(20)گؤسترنلر، بيلر يا بيلمز، ديل و اونا عاييد ادبياتيميزين آفت‏لريديرلر.
اتك‏يازى‏لارى:
1) فارسجا: اساس 2) فارسجا: جهت 3) فارسجا: پيشنهاد 4) فارسجا: تاريخى 5) فارسجا: دوزبانگى 6) فارسجا: خانگى 7) فارسجا: مدرسه‏اى 8) فارسجا: بيرونى )بيرون از خانه( 9) language puthologyفارسجا: آسيب‏شناسى زبان 01) dysphasya فارسجا: زبان‏پريشى 11) aphaasia bilingual فارسجا: زبان‏پريشى دو زبانه 12) فارسجا: استحاله 13) فرانسزجا: pidjin14) فرانسزجا: crإole15) مثال 16) حادثه 17) فارسجا: وسايل ارتباط جمعى - رسانه‏ها 18) فارسجا: تأكيد 19) زبان‏هاى مردم جهان "ميشل مالرب" صفحه 20 387 - 395) فارسجا: طبيعى



(4)جیزما قارالار!

(بو سیرا مقاله لر آردیجیل اولاراق هر بیریسی اوزگوردوده)

حؤرمتلى اؤزگه‏لر

نادير ازهرى

)جيزما - قارالار" سيرا مقاله‏لريمين "يا بوندادير"، يا بوندا" بؤلومونه ايضاح(
بو مقاله‏ده ايسته‏ييرم "يا بوندادير يا بوندا...!" آديندا اولان مقاله‏مين ايكى حيسسه‏سينى آرتيق ايضاح ائده‏م، اؤنجه‏دن او مقاله‏ده يازديغيم ايكى حيسسه‏نى بورادا خاطيرلاديرام: "... ايندى حؤرمتلى دوشونجه‏لى يازارلاريميزا بير دوست ديليندن عرض ائديرم: ديلينيزى، خصوص يازى ديلينيزى بير دفعه‏ليك تعيين ائدين، قوشا ديل‏لى‏ليك‏دن آييق حالدا فايدالاناراق )خصوص يازيدا( قوشا ديل‏لى اولماغا عادت ائتمه‏يين، هامى‏ميز بو كئچيدى كئچيرتمه‏لى‏ييك چونكو قوشا ديل‏لى اولماق "آسيميلاسى‏يا"(1)يا، آپاريب چيخاردير )فارس‏لارين نفعينه( من سيزين تورك اولدوغونوز ساريندان حتمن توركى يازين دئميرم، من دئيرم حتمن بير پروسه‏دن سونرا و اؤز آنا ديلينيزى يادا فارس‏لارين ديلينى )خصوص يازماق اوچون( قطعن اينتيخاب ائدين. بو سؤز آغ - قارا گؤرمك دئييل و "جيفت قارشى"(2)گؤرمك دئييل بلكه بيزيم پولتيكال(3)و كولتورل(4)دوروموموزا آييددير. يازى عالمينده ايكى ديل‏لى )قوشا ديل‏لى( قالانلار هدر اولاجاقلار، دئمه‏لى‏يم كئچميش نسلدن اولان يازارلار و آذربايجاندا آنادان اولوب آمما مجبور حالدا يا دوشونمه‏دن بير عمر فارس ديلينده يازيب اوخويانلار، متن عالمينده )وورغولاييرام متن عالمينده( آذربايجان‏لى دئييل‏لر، بونلارين گروپوندا ساوادلى اينسان‏لار اولسادا، بو آداملار، آذربايجان ادبياتينا گؤره بير حؤرمتلى اؤزگه كيمى نظر وئره بيلرلر، بونا آييد نئچه موستثنا واردير، اونلاردان بيريسى "صمد بهرنگى" و اونا تاى يازارلارديرلار )بونلار "پهلوى" دوورونون اؤزل بوغونتوسونا گؤره آرتيق فارس ديلينده اثرلرينى ياييملاييبلار(..." )آواى اردبيل - 219 نجى سايى - "جيزما - قارالار" سيراسيندان "يا بوندادير يا بوندا...!" مقاله‏سيندن( اؤنجه‏دن لازيم بيليرم فيكريمده اولان سؤزلرايله ايلگى‏ده، نقدر ظن ائده بيليرم اؤزوم، اؤزومو ايتتيهام‏لانديريب و او ايتتيهام‏لارا جاواب آختارام:
ظن ائتدييم بيرينجى ايتتيهام: اوستده اوخودوغونوز يازى، شووينيست يؤنلو بير يازى‏دير و آشيريليق(5)سوييه‏سينده‏دير!
ظن ائتدييم جاواب: اوستده قيد اولان يازيدا دئميشم: "... من سيزين تورك اولدوغونوز ساريندان حتمن توركى يازين دئميرم، من دئييرم حتمن بير پروسه‏دن سونرا اؤز آنا ديلينيزى يادا فارس ديلينى )خصوص يازماق اوچون( قطعن اينتيخاب ائدين..." ظن ايمجه اوخودوغونوز پاراقئرافا گؤره‏ده اولسا بو يازينى "شووينيست" يؤنلو بير يازى بيلمك اولماز.
ظن ائتدييم ايكينجى ايتتيهام: فاكتدا يازيلان سؤزلر شعارا اوغراماق و يازارليق عالمينده تجروبه‏سى اولمايان بير آدامين سؤزلريدير.
ظن ائتدييم جاواب: بو سطيرلرين يازارى هئچ اولماسا فارس بير رمان - خاطيره ياييملاديغى اوچون و فارس ديلينه بير كيتاب چئويردى‏يينه گؤره، اؤزو فارس ديلينده يازماغى تجروبه ائديب‏دير و بو تجروبه‏لردن سونراديركى "يا بوندادير يا بوندا" مقاله‏سينده يازير: "... قوشا ديل‏لى اولماغا عادت ائتمه‏يين، هامى‏ميز بو كئچيدى كئچيرتمه‏لى‏ييك چونكو قوشا ديل‏لى قالماق "آسيميلاسى يا" يا، آپاريب چيخاردير )فارس‏لارين نفعينه(..." )بورادا آرتيرمالى‏يام، فارس ديلى تورك ديلينه ياناشى مين بير آرتيق ايمكانات‏دان قول‏لانير و بو عيبه‏جر قوشا ديل‏لى‏ليك بيزى "آسيميلاسى‏يا" يا، يؤنلدير. عرب اليفباسينين فارس ديلينه آرتيق اويوملو اولدوغونا اساسن، تورك ديلينى عرب اليفباسى‏لا يازماق بيزى دايمن فارس ديلى‏نين "آسيميلاسى‏يا" تهلوكه‏سينده دايانديرير.(
ظن ائتدييم اوچونجو ايتتيهام: "يا بوندادير، يا بوندا...!" مقاله‏سينين يازيچى )يعنى من( ايسته يير كئچميش نسلده اولان فارس ديلينده )آذربايجاندا دوغولان يا آذربايجانلى عايله‏ده دوغولان( يازان‏لارا دولاشماغلا اؤزونو طرح ائتسين.
ظن ائتدييم جاواب: آدلانماق اوچون، آدليم با آدسيز يازيچى يا يازيچى‏لارا توخانماق او يازيچيلارى يوخ بلكه توخانان آدامى خالق ايچره گؤزدن سالاجاقدير، بو قونودا من بؤيله دوشونورم. اينديسه فيكريمه گلمه‏ين ايتتيهام‏لارى تانيديقيم عينادچى‏لارا تاپيشيراركن بو مقاله‏نين اصل حيسسه‏سينى آچيقلاييرام، لوطفن بو فاكتا ديققت ائدين:
"...من دو جور سن داشته‏ام يكى تولد جسمانى كه از قرار معلوم سحرگاه 21 آذر 1314 بوده و ديگرى سن يادگيرى زبان فارسى، چون من بر زبان تركى زاده شده بودم و پس از سقوط فرقه‏ى دموكرات بايد اين زبان را ياد مى‏گرفتم. در واقع خوديابى من در زبان مثل خوديابى زنده يادان "جلال آل‏احمد" و يا "هوشنگ گلشيرى" نبوده است به همين دليل هر اثرى كه از من چاپ شد مثلاً اگر در 25 سالگى من چاپ شده باشد در واقع از نظر سن زبانى من، در 11 سالگى من چاپ شده است به دليل اينكه من بيش از سيزده سال در واقع بى‏زبان بودم..." )پيام دكتر رضا براهنى به دومين دوره جايزه ادبى يلدا - ماهنامه‏ى فرهنگى هنرى "جشن كتاب" شماره‏ى چهارم - بهمن 1382 - صفحه 38)
اوخوجولاردان سوروشورام "رضا براهنى"نين اؤز ميثالينا اساسن اونون ايندى تورك ديلينده نئچه سنى واردير؟! يئنه اوخوجولاردان سوروشورام: فارسجا متن‏لرده‏كى "رضا براهنى" آدلانان يازيچى‏نى فرض اوچون توركجه متن‏لرله ايلگى‏ده،ده، همان "رضا براهنى" سانا بيله‏ريك‏مى؟! من عرض ائديرم: يوخ، و بونا سبب او مقاله‏مده )يا بوندادير يا بوندا...!" مقاله‏سينده( يازميش‏ايديم: بونلار "... متن عالمينده )وورغولاييرام‏متن عالمينده( آذربايجان‏لى دئييل‏لر بونلارين گروپوندا ساوادلى اينسان‏لار اولسادا بو آداملار آذربايجان ادبياتينا گؤره بير حؤرمتلى اؤزگه كيمى نظر وئره بيلرلر..."
اينديسه باشقا بير فاكتا ديققت ائدن: "جيمز جويس"ون، "اوليس" آدلى اثرينى فارسجايا چئويرن دكتر "منوچهر بديعى" بير موصاحيبه‏ده "اوليس" كيتابينين هانسى ديل‏لره چئوريلمه‏سينه عاييد دئيير: "... به تركى هم همانطور كه گفتم ترجمه شده و يكى از دلايل آقاى "سيدحسينى" براى لزوم انتشار ترجمه اين اثر به فارسى اين بود كه ما نبايد از تركها در اين زمينه عقب بمانيم..." )فصلنامه علمى - فرهنگى "مترجم" سال يازدهم - شماره سى و عفتم - صفحه سى و چهار(
يئنه اوخوجولاردان سوروشورام: بو قدر فارس كولتور و ادبياتينين قايغى(7)سى‏نى چكن آذربايجانلى‏يا! تورك ادبيات و كولتورونه ياناشى، هئچ اولماسا حؤرمتلى اؤزگه دئمك اهانت‏ديرمى؟ يا لطف؟
ايه‏ر "ارسطو"دان به‏رى شيفاهى ديل، كتبى ديله نيسبت اوستون توتولوردو، ايندى و "دوزه‏م پوزماق"(8)چاغيندا "يازى ديلى" ذاتن آرتيق يوروم(9)پتانسيلى اولدوغونا گؤره شيفاهى ديله نيسبت اوستون توتولمالى‏دير و توتولور.
بير تاريخ‏سل(10)دليله‏ده ديققت يئتيرك: اصلينده سده‏لر بويو آذربايجانا اولان ظلم‏لر و "پهلوى" دوورونون تورك ديلينه ياراتديغى اؤزل سيخينتى‏لارى، "براهنى"، "سيدحسينى" و نئچه بونلارين نسليندن اولان يازارلارى، فارس ادبياتينا قول ائديب‏دير )البت بورادا "براهنى" و "سيدحسينى"نين اثرلرينى و كئچميش‏لرينى بير درجه‏ده گؤرمورم(
بونودا قيد ائتمه‏لى‏يم كى اينتيزاعى بير باخيشلا، ايه‏ر بو يازيچى‏لار، فارس ديلينده‏ده، يازماسايديلار بيز بير سيرا اثرلرى فارس ديلينده الدن وئره‏جه‏كديك، آنجاق بو سؤز اوستده طرح ائتدييم مسئله‏نين جاوابى اولا بيلمز.
اينديسه "تورك متن ياراتماغينى" نظرده توتاراق: 1) "شيفاهى آذربايجانلى" و 2) "كتبى آذربايجانلى×"لارى كسين سيز حالدا كات‏لاشديريرام:
1) اؤزل ايستك‏لرى اولان يازارلار: بونلار "پهلوى" دوورونون اؤزل سيخينتى‏لارينا سبب، و سس‏لرينى خالقا يئتيرمك اوچون فارسجا يازيب‏لار و بعضى‏لرى او زامان تورك ديلينده‏ده يازميشلار، بونلارين حاتتا فارس‏جا يازى‏لاريندادا آيدين‏جا و بيله - بيله تورك ديلينين آتمسفرينى حيس ائتمك اولور، بو قروپا اؤرنك: "صمد بهرنگى" هابئله "غلامحسين ساعدى"دير.
2) سيخيلميش و اؤزلرى‏نينده چاباسى(11)اولمايان گروپ: بونلار "پهلوى" دوورونون اؤزل سيخينتى سينا گؤره فارسجا يازيب‏لار، آنجاق سونراليقدا تورك ديلينده يازماق ايمكانى يارانديقجا، تورك ديلينده يازماغا هئچ بير ماراقلارى اولماييب و بعضن‏ده تورك ديلينه قارشى دوروبلار...
3) سيخيلميش و آز - چوخ، چاباسى اولان قروپ: بونلار "پهلوى" دووروندن سونرا آزاراق اولسادا، فارسجا يازديقلاريندان علاوه، تورك ديلينده‏ده يازيب‏لار و بعضن تورك ديلينده يازديقلارى كيتاب‏لارينى ياييملاييبلاردا، بو گروپدان اؤرنك اوچون "عمرانى صلاحى" جنابلاريندان آد آپارا بيلرم، آمما بونلارى نيهايت‏ده قوشا ديل‏لى‏ليكده قالميش يازارلار سانماق اولور.
4) بير نئچه ايستر فارس ايستر تورك ديلينده يازانلار: بو قروپ ايچره بير نئچه خرافه، توتاليتاريزم و تورك ديلينين فارس و عرب سلطه‏سينده قالماغينى دوغال(12)گؤستريرلر بونلارين يادداشيندا(13)عيبه‏جر قوشا ديل‏لى‏ليك يئر آچيب و تثبيت اولوبدور )حاتتا متن عالمينده( ايندى بير سايى "يونيورسيته"لرده تورك ديلينين شبهه‏لى قورولموش اوستادليق كرسى‏لرينى آليب، ساتانلار و بير سيرا توركولوق عنوانينى داشى‏يان‏لار، بو قروپ ايچره‏ديرلر، ظن‏ايمجه آذربايجانين ادبيات، كولتور هابئله دوشونجه چئوره‏سينين بيلر - بيلمز دشمن‏لرى، ايلكينده فارس و عرب يوخ، بلكه بو قروپون بير سايى‏سى‏دير.
5) ايستر فارس ايستر تورك ديلينده گنج يازارلار: بونلار تجروبه كئچيدينده‏ديرلر و گئج - تئز هر ايكى ديلده يازماغى، يادا بو ديل‏لرين بيريسينى سئچمك مرحله‏سينه يئته‏جك‏لر.
6) تكجه تورك ديلينده يازارلار: بو قروپدا نئچه آخيم واردير: بعضن پولتيكال و بعضن كولتورل دليل‏لر تكجه تورك ديلينده يازماغا سبب اولور و ظن‏ايمجه ضيالى‏لار و ادبيات‏چى‏لار كولتورل و دوشونجه چئوره‏سى كاناليندان، پولتيكال قونولارا باخمالى‏ديرلار.
من ايندى و گونوموزده قوشا ديل‏لى )بوعيبه‏جر قوشا ديل‏لى( قالماقلا )خصوص متن عالمينده( قارشى(14يام، من يازارليق عالمينده سوى(15)و هارالى اولماغى اصل بيلمه‏ييب، هانسى ديلده يازماغى اصل بيليرم )نه‏دن يازماق و نئجه يازماق بوندان سونرا طرح اولونور(
سونوندا دئمه‏لى‏يم: تكجه آددا آذربايجانلى اولموش كئچميش نسلدن اولان فارس ديلينده يازان يازيچى‏لارين، تورك متن‏لره ياناشى سؤيله ديك‏لرى فيكيرلر؛ بعضن گنج‏لريميزى كيريخ سالير. ديققت ائده‏ك! بو يازيچى‏لار )آرتيق كئچميش نسلدن اولانلار( اؤزلرى "آسيميلاسى‏يا" يارالى‏لاريديرلار؛ بونلارين فارس ادبياتيندا حاتتا بعضن پارلاديقلارى، تورك ادبياتيندا دوزگون، هابئله قايغى‏كش فيكيرلشمك‏لرينه دليل اولا بيلمز، نه اولور فيكيرله‏شين!
اتك يازى‏لارى:
1) فارسجا: استحاله، توركجه: اريتمه سياستى 2) فارسجا: تقابل دوگانه binary oppsition 3) فارسجا: سياسى 4) فارسجا: فرهنگى 5) فارسجا: افراط 6) فارسجا: طبقه‏بندى كردن 7) فارسجا: دلسوزى، تشويش 8) فارسجا: ساخت‏سكنى 9) فارسجا: تأويل 10) فارسجا: تاريخى 11) فارسجا: تلاش 12) فارسجا: طبيعى 13) فارسجا: حافظه 14) فارسجا: مخالفم 15) فارسجا: نژاد
ايضاح: 1) من تورك عايله‏ده آنادان اولان، آمما سونرالار فارس ديلينده يازيچى اولان كيمسه‏لرى، متن عالمينده )وورغولاييرام متن عالمينده( "شيفاهى آذربايجانلى" آدلانديريرام. )اودا، بونلارين هئچ اولماسا تورك ديلينده دانيشماغا داوام وئرمك‏لرى شرطايله( بو تعريفه اساسن بو قروپ متن عالمينده )وورغولاييرام متن عالمينده( آذربايجانلى دئييل.



CIZMA-QARALAR(5)!

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

Nadir Ezheri

ÜÇ BUCAĞLİ EDEBİ DURUM

Dediyim kimi toplumlarda meyar dil dövletlerin poletikal baxişindan asilidir günumuzde ve bizim azerbaycanda yaziçilar üç meyar dile ister istemez artiq maraq gösterirler 1-islam cumhuriyetinin seda simasindan yayilan türkce 2-Bakida yazilan türkce 3- türkiyede yazilan türkce amma heç kes fikirleşməyir ki her dövletin meyar dilinin qəbul etmesi öz-özünə ve nihayetde o dövletin gizli kültürel ve poletikal baxişini qəbul etməyə getirib çatdira bilir hatta əyer yaziçi o dövletle (öz aleminde)qarşi olsada
bu gün azerbaycanda bir türk yaziçinin çaresi nedir bu dilde yazi-pozunun olmadiği ve bu dilin günü-gündən materyallarinin əlden getmesi yaziçilarin oxucularini əllərinden alarken oxucularida ana dilinde oxumağdan mehrum edir.
Zenimizce 1-dilimize duygulu yaxinlaşmaği helelik qiraqa qoyub onun felsefi yönünden ve poletikal varliğinin artiq önem vermeliyik.
2-Fars eserleri ile derindentaniş olmaliyiq amma türkcemizin dürümüna gore ve istihaleden (asimilasiyadan)qiraq qalmaq üçün anlaya-anlaya fars kelemelerini (bir perosede ve ne anen)dilimizden silmeliyik bu söz zen etdiyiniz veten severlik mahnasindan degil deməli bizim türk dilinde yazi-pozunun olmadiği ve fars qaynaqlar ve ilgi araclari bizim olan-qalan kelemelerimizi (hatta xalq içre)get-gede aradan aparir amma kültür ve anlam baxişindan biz meselen Cemalzadeden Golşiriye qeder oxuyub anlamaliyiq amma bu söz delil olmaz fars kelemelerini ve bəzən özel anlamlarini öz türkcəmizə tollayaq! yoxsa bizim dilimiz get-gede bundanda artiq eybecer olacaqdir.
3-Baki ve Türkiye türkcelerine ayid bu iki meyar dilin tam qəbul edilməsi nihayətde bizim yaziçilarimizi onlarin quyruğu edəcəkdir!
Bunuda qeyd etmeliyəm Bakili ve Turkiyeli yaziçilarin bir çoxu öz zənleri ilə bizi türkü yazmağa dəvət edirler onlar gizli yada aydin halda bize ğurur ve quş baxişi ila baxirlar bu sözü ondmayin ve sadece onlarin ehtimal alqişlarina güvenməyin.
4-amma zənimizcə biz ilgi araclar ve fars qaynaqlarindan bu gün fars dili ilə qarşi duraraq Baki ve Türkiyə türkcəsindən yeri gəldikcə faydalanmaliyiq amma gərək Baki ve Türkiyənin meyar dilini qəbul etməyək Baki ve türkiyənin özəl kəlmələr ve qeramer nüktələrindən faydalanmaq biz üçün özəl bir diqqət ve zövq istəyəcəkdir öyləki bizim türkcədə kobud duşməsin.
Deməli bu sözlər bir üç bucağli (müselles) resm edir bizim azərbaycanin türkcəsi ve Baki ila Türkiyə türkcesi hər birisi bu üç bucağlinin bir bucağidir (zel i dir) bu edəbi üç bucağli da biz Baki ve Türkiyə türkcəsindən faydalanaraq onlarila sinir saxlayiriqda bu üç bucağlinin ucu yügürən meyar fars dilinə yügürür və deməliyəm bu müsəlləs (ve onon anlami)anti şuvinisti bir süngüdür.
Eger biz bu üç dövletin türkcədə meyar dilinden başqa (dövletdən qiraq)meyar dili yarada bilmesekde onlarin meyar dillerinede tabe olmamaliyiq yoxsa 1-ya fars kelemelerin yügürtüsü bizim dilimizi yixmaqdan bətər edəcəkdir.2-yada biz nihayətdə Baki və türkiyə yaziçilarini yamsidacağiq (bilər-bilməz)
Sonunda dövletlerden qiraq meyar dil yaratmaq (yeni önerimin)artiq izahini yaraşiqli bir vaxta tapşiriram ancaq burada demeliyem AVANGARD MEYARDİL ODURKİ ÖZ HƏLƏLİK OLMAĞİNİ HƏRZAMAN XATİRLADA.



CİZMA QARALAR!(6)!

Nadir Ezheri

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

EDEBİYATİMİZ VE VETEN SEVERLİK QONUSU


Bu setirlerin yazarina göre bizim azerbaycan şiir ve edebiyatinda ha bele azerbaycan cumhuriyeti edebiyatinda veten severlik qonusu indiye qeder tefekkurden mehrum ve tam şuar sahesinde qalmişdir minlerle şiir ve başqa edebi eserlerde azerbaycan topraği qizil gumüş ve nelere benzedilib amma ne fayda bununla ilgide hatta azerbaycanin poletikal sahesinde çalişanlar sözlerinde tekce veten severlik duyğularini izleyib ve izleyirler.
Hem dediyim edebiyatçilar ve hemde dediyim poletikaçilar bunu anlamayib ve ele bil anlamayacaqlar ki günümüzde bir ölkenin ve bir topraği tekce fiziksel kontrol etmek önemli deyil önemlisi (bu qonuda dunya fikir şebekesi ve dunya ilgi şebekesi ile bağlida olmaqdir bu söze toplumsal ve ekonomik bir örnek verirem ,bizim zamanda yüzmin nefer adamin neçe pul(para)xerc etmek maraqlarini elmsel halda toplayan kimse bir qizilçidan artiq zengindir çünkü o adamin topladiği melumat çoxlu meselen ekonomik çalişmalara meydan yaradarken faydalanmaq üçünde çoxlu kanallar aça bilir.
Sözlerimin ardinda millet anlamindan söz açmaqa gerekliyem,bu setirlerin yazarina göre (jan mari geno idesinden etkilenerek)millet kelemesinin anlami toplumsal qurup ya dinsel qurup hatta soybir qurup deyil belke çoxlu neferleri bir-biri ile bağlayan ve millet eden ilkinde o neferlerin ortaq tarixsel anlamlaridir eyer real baxsaq bir milleti ,MİLLET cilvelendiren onlarin indi ne olmağindan artiq keçmişde ne olduğlari ve o milletin bu qonudq artiq anlamidir bu qonuya baxarken görürük bu gün bizim hem tarixsel araşdirmalarimiz yeterlisizdir hemde bazi tarixçilerimiz elmsel araşdirmalarini veten severlik duyğulari ila qarişiq salirlar ki elbet bunun günahi eslinde FARS şuvinismin boynindadir ders kitablarinda ve başqa qaynaqlarda PEHLEVİ dövrunden beri farslar özleri üçün qep bir keçmiç yaradib ve özlerine ve bizim xalqada bu qep keçmişi inandira bilirler (teesufle önemlisi burasidir) indise hatta bir yeni yetme fars özünü meselen ,ARYA, soylu bilir ve özüne tarixinde (elbet qep tarixinde)kök tapa bilir teesefle güney azerbaycanda yazi-pozu olmadiğina xatir hemde veten severlik qonusuna artiq duyğu ve elmden qiraq yaxinlaşmağimiza göre tariximizde azerbaycan xalqina ve hatta ziyalilarina aydin deyil ve milletden verdigimiz terife göre MİLLET o vaxt doğrudan yaranir ki bir qurup adamlar keçmişlerini ayid ortaq bir nezere çatmiş olsunlar teesufki bizlere (azerbaycanimiza) sari bu olay üz vermemişdir buna sebeb azerbaycanlilar kimliklerine ayid çalişdiqlari halda farslarin pesikolojik sültesinden (başqa sültelerden elave )çixa bilmirler ve azerbaycan yaziçilarida şuara doğru artiq yaxinlaşirlar ve nihayetde öz eserlerinde ister-istemez artiq hayfini almaq ve yene şuara güc vermekle günü-günden çağdaş çixiş yollarindan uzaqlaşirlar indise bu önerileri qeyd edirem,
1-Tarixçilerimiz keçmişimizi ve xususen edebiyatçilarimiz bu günümüzü neçe yönden aydinladib xalq içre menimsetmelidirler (bu çevrede artiq danişmaq imkanlidir)
2-Bu çalişmalardan çiy vetenseverlik duyğularini real anlamlarila deyişik salmamaliyiq
3-Bezen fars şuvinisminin yönlü yügürmeleri ile yanaşi bizdede çi opozisiyona deyişmek tehlukesi vardir gerek ayiq olaq.
4-Sonunda unudmayaq ,Toprağa mena ve çixar bağişlayan nihayetde o topraq üzre yaşayan insanlardirlar bu qonuya ayid azerbaycan qehremani BABEK,i örnek verirem,BABEK ve BABEKin qalasi elbet bia üçün hörmetlidir ancaq gönümüzde o yoldaşlar ki BABEK onlara tekce ilde bir gün (oda artiq adda)varliği var nihayet ne edecekdir (demeyin bir günde ğenimetdir)BİZ BABEK,İN DÜŞÜNCESİNİ QALASİNDAN ŞEHERLERİMİZE GÖTÜRE BİLMEMİŞİK ve bu arada qurxum budur çi şuarlar nihayetde BABEKin adinida beynimizde azdirsin!biz azerbaycan yaziçilari ve ziyalilari keçmişimizi aydinladib ve küçe-bazar adamlari ila ortaq tarixsel bir keçmişe yetişe bilmemişik.
Fikirsiz şiirler ve medhleri,fikirsiz ve poletikal duyğulari yani yeni facialara sonuclanan duyğulari anlama doğru aparmaliyiq demeli günümüzde veten qonusunda yeni fikir ve kütlede analiz etmek quvvesi aydin ve elmsel yazilmiş tarix ve tetbiq olunmuş tarixsel yazilar ve anlayan edebiyat ve edebiyatçi azerbaycanimiz üçün gereklidir indi sizden sorğum budur,dediklerimizden hansisi varimizdir!





CİZMA-QARALAR(7)!

NADİR EZERİ

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

DİL, POSTMODERNİSM VE AZERBAYCAN


Keçmiş meqalelerde dedik DERİDAnin nezerine göre dil sahesinde dilalet eden ve dilalet edilmiş kesin deyiller ve onlar dayima birbirine deyişirler ve bu deyişilmeklerin dayresi dili yaradir (qurur)buna ayid DİRİDA sözlüklerde bir kelmenin anlaminin aramağini örnek verir her kelmenin anlami başqa bir kelmedir ve heman kelmenin anlami yene başqa kelmedir ve...
İndi düşünmek olur eyer heç bir sözün ve heç bir metnin (kitabin nişancilarin ve...)kesin anlami olmasa toplumsal sahede heç bir mubarize haqli ya haqsiz olmaği (butun ya bir sira sahelerde) aydin olmayacaqdir.eyer postmodernist dilçilerin nezerlerini tam qebul etsek insan dilinin esaretinde olmuş sanilacaqdir ve bütün hereketler azadliq mubarize irtica ve her şey dil sahesinde bir oyun (postmodernistler demişken) sanilacaq.
bu qisa amma lazimli izahdan sonra zennimce bu gün azerbaycanimizda dünya düzem pozucularin(poststerakçeralistlerin)ve postmodernistlerin nezerlerine ayiq ve ayeridici düşüncle yanaşmaq gereklidir bu söze iki delilim vardir
1-DERİDAnin dilalet eden ve dilalet edilmiş in bir birine deyişmeleri ve olnlarin kesin anlaminin olmamaği bize bütün ideologiyalar ve inamlarin ve nezerlerin kesin olmamağini anladir ve günümüzde ve çağdaç edebiyatimizda bu nezer şiddetle Totaliterizme qarşi çalişir ve Totalirezmin kökünü elmsel delillerle qaza bilir
2-başqa yönden eyer Postmodernizm dilçiler demişken bütün anlamlar nezerler ve metnleri bir çeşid dilin OYUNU ferz etsek toplumsal açisindan nihayetde bir çeşid Nihilizme çatacaqiq ve edebi baximindanda nihayetde başqa amma intizai metnler yaradacaqiq bir Avrupali ya Amerikalinin Avrupada yada Amerikada Nihilizme düşmesi bir Azerbaycanlinin Nihilizme düşmesi ile elbet çox ferqlidir onlar bir çeşid var olmuş Demokrasilarina qinaet ede bilerler amma biz neye qinaet ede bilerikş
Men deeiyim intizai metnlerle qarşi deyilim amma sözüm budur bu gün Azerbaycan edebiyatçilari ve ziyalilari üçün Postmodernism İKİ UCLU QİLİNC ola bilir çünkü bir yönden düşüncelerdeki Totalitirliyi aradan apara bilir amma başqa yönden bütün çağdaş yaziçilari ve düşünce ehlini pasif duruma sala bilir zenimce hem Farslarin hemde bizim Azerbaycanin(ve çoxlü geri qalmiş başqa xalqlarin)bu günkü Sübjektiv ve toplumsal quruluçu bati Postmodernistlerin düşüncelerinin bir hissesini bizim Totaliterlerin xeyrine bir silaha deyişir (o hisse ki onda her neyi dilin oyunu ya dil oyunu bilir)amma dediyim kimi hemin nezer bir hissedede herneyin kesinligini aradan aparir ve Totaliterizmin kökünü qazir amma bu arada nihayetde ziyalilari butun hereketlerden ayirir ve öz dörd duvarlarinda seyr etmeye meşğul edir unutmayin Avrupa ve Amerikada Düzemçilik(Structuralism)oradaki Kapitalizmin ve Emperyalizmin durumuna ayid yarandi ve çalişdi bati toplumlarinin Mekanikleşmesine bağli butun felsefi edebi ve poletikal metnleride elmsel halda oxusun yene buna bağli Düzem pozmağ artiq emperyalizmden sonraki duruma ayiddir orada üç yüz yillik eqlsel felsefeler sorğulanibdir demek biz ve çöxlü xalqlar bu nezerlerin toplumsal lazimelerini hele denememişik odurki eyer öz durumumuzdan ğafil bu nezerleri qebul etsek heqiqetde ve sonucda ne Modernism ve ne Postmodernisme belke Piratikde Totaliterizme xidmet edeceyik.
Doğrudur ki meselen azadliq ve istibdad kelemelerininkesin anlami yoxdur (butun kelemeler kimi)amma bu sözden bu sonuca yetmek ki pes azadliq üçün çalişmaq aydin ve faydali degil belke azmaqdir çünkü burada bu sonuca yetmek Totaliter güclerin davamini zemanet edeir biz hele Demokrasiyanin izinede çatmamişiq demeli baxmaliyiq ki bir söz harada ve hasi durumda deyilir zennimce postmodernist dilçiler ve Düzempozucular ister-istemez insani dilinin zindaninda sanirlar ancaq tehlukeli burasidir ki onlarin sözlerine dilin toplumsal ilgisini unudarken emel edek xusu o toplumlardaki onlarda istibdad hokm sürür bu söz bu gün hatta Fars edebiyatçilar ve poletikaçilainin arasinda qeribdir.
men bu meqaleni yazmağla istedim Azerbaycanda TÜRK dilinde ha bele Farsca yazan çağdaş şair ve edebiyatçilarimiza ve düşünürlerimize bu sözü yetirem imkani vardir modern ve çağdaş edebiyat tarix ve felsefe sahesinde yazarken bilmeye-bilmeye Totaliterizme xidmet edesiz bu her şair ve yaziçi üçün en böyuk faciedir ne olur fikirleşek...!