EDEBI TENQID (STRUCTURALİSM)"DÜZEMÇİLİK"*(2)

Düzemçilik,

Nadir Ezheri,Nigin nevaderezi

İkinci bölüm

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde),yakubsen,nin ilişgi

varsayimi(1)her danişiq hadisesinde(ister şifahi daniçiq,ister nütq,nağil,şiir ve...) bir saviya,(2)işare edir,bu savi,nin bir ,göndereni,(3)bir ,alani,(4)vardir.
,Yakubsen,nin bu varsayimi(dedigimizden ilave)güclü ilişgide,üç başqa faktörü önemli bilir:,yapişma,(5)(gövde ya da ruh kanali ila).Remzlik qalibi ve remzlik qalibin bir ,toxuş,sistemine yetmesi.Demeliyik her sözün anlami yalniz ,savi,dan ibaret dayil,anlam,danişiq(ya metn)hadisesinin sonunda elde edilile bilir ve ,savi,nin ,düzelişine,(6)hayat verir ve ,savi, bir sira faktörlarla yeniden söze(ya metne) form bağişlayir,buna ayid ,yakubsen,alti faktör sayir ve bu alti faktörü böyle bir göstergede gösterir:


Geri göndermek(7)
Şiir sayaği
Duyğulu(9) --------- - --- Etmeklik(8)
Söz gelişi(10)
Dilden dişari(11)

Her ,savi,da bu alti faktörden birisi artiq qabariq olmalidir.,Etmeklik,qabariq olan ,savi,larda ,alana, bağliliq vardir.,Duyğulu,savi,lar,çoxlu ,gönderene, bağlidir,amma ,geri göndermek, faktörlü ,savi,lar sözün öz toxuşuna diqqet edir ve ,sözgelişi,faktörlü ,savilarin niyyeti ilişginin özüdür.
Sözün (ya metnin)remzliklere sari olanda,söz(ya metn) ,dilden dişari,duruma düşür,sanki burada ,savi,özünü her zaddan önemli bilir.
,savi, özünde olan ses formalarinda,nehv ve özünde olan söz qaliblerine diqqet edende ,yakubsen,e göre bu durum,şiir sayaği,durumu olur.Burada ,yakubsen,in faktörleri için örnek göstermeliyem:(Qulağ as)!gözelim!),etmeklikfaktörü,buyuruğa ve ona ayid,,alana,bağlidir,örneyimizde ,qulağ as,!,etmeklik, durumunu ifade edir.
,duyğulu,faktöründe,gönderen,nin nezeri artiq gösterilir,örneyimizde,gözelim,!kelmesi ,duyğulu,faktörü ola biler.
,Sözgelişi, faktöründe her zeddan önemli,ilişginin özüdür,örnek için:(ata:cehennemeki...,oğul:cehennemeki...ata:buda bundan...,oğul:buda bundan,he buda bundan...)
Dedigimiz örnekde,ilişginin özü,metnin başqa durumlarindan çoxlu göze çarpir.,dilden dişari,faktöründe,metn çoxlu öz remzliklerine diqqet edir ya öz remzligi ile tutuşur,örneyin:(şinqirov bir addir!)unudmayin,bu örnekde,dil özünden danişir ve bu durum,,dilden dişari,durumudur.
İndi, o danişiğda(metnde)ki,savi,özüne ve öz söz sayağlarina ve fonetik düzelişine barmağ qoyur,,şiir sayaği,faktörü ile üzbeüz oluruq,örneyin,NAZİM HİKMET,in bu şiirinde:(iniyor qayiq,çikiyor qayiq...)şiirin neçe setri tam ,şiir sayaği,durumundadir.Bunuda artirmaliyiq ki şiirin dilinde önemli ve diqqete layiq qonularin birisi,dilin ,yerinegelme,derinliginin,dilin ,birgelme,derinligine köçürdülmesidir.
İndi verdigimiz bilgilere göre,çağdaş şaiirimiz ,Süleyman oğlu,dan bir şiir oxuyuruq:

Qoynunda düyünler
ve sesden hörülmüş gövdesi
danişdiği dile benzeyirdi birde ve eşsiz bir sifir kimi davrandiği
heçde nedensiz deyildi(12)

1-Burada bu şiiri (helelik)edebsel türk dili ile oxuduz(remzlik)
2-Bu şiiri indi elinizde olan kitabin sehifesinde 0xumasaydiniz(ya birisi sizin için oxumasaydi)bu kelmeler ,savi, şekilinde biz için dirçelmeyecekdi(yapişma)
3-Şaiir(ya metn)bir ,savi,gönderir(gönderen)
4-Siz bir ,savi,alirsiniz(alan)
5-Oxuduğunuz(ya eşitdiginiz),savi,nin içre özel ilişgiler vardir(toxuş)
Bunuda qeyd etmek lazimdir ki ,savi,sözün me,nasila eyni ve beraber deyil,belke sözün me,nasi ,savi,nin çalişdiğini üze çixarir,demek,savi,sözün nece deyilmeyidir.
indi ikinci baxişda,süleyman oğlunun, bu şiirinde hanki faktörün güclü olmağini arayiriq.
suri baxişdan bu kelmelere diqqet edin :,qoynunda-gövdesi-dile, burada cism ve dismin üzvlerinden ad aparilandan sonra ,hörülmüş kelmesi gövde üçün işlenir,ye,ni şaiir,duyğu qatmaqa,(13)çalişr, bu çalişmaq başqa halda,düyünler qoynunda, setrinde görünür yene suri baxişdan :,birde, ve ,sifir, kelmeleri diqqete layiqdir,amma neçun bu şiirde,kelmelerin bir biri ile uyğunluğlarina artiq önem veririk؟ çünkü bu şiir ,her neden çox,öz,duyğu qatmaq,ina ve kelmelerin uyğunluğuna ve sonunda bu şiir her neden çox öz,toxuş,una elaqededir ve dedigimiz kimi bu sira metnlerde ve bu şiirde ,geri vermek,faktörü başqa faktörlerden güclüdür.
Bu şiirde,şaiir ,süleyman oğlü, tekce bir setirde,şiir sayaği,faktörüne yetib:,sesden hörülmüş gövdesi, bu setirde şaiir ,süleyman oğlu,hörulmuş kelmesini ,bir gelme, derinliginden, yerine gelme, derinligine köçüre bilib ,bu setirde,nehv ve sözün formasi önemlidir ve buna ayid şiirin bu setri ,şiir sayaği, faktörüne ayiddir ve dedigimiz kimi şiir dilinin üze çixmasinda,yerine gelme, ve ,bir gelme,leri birbirisine köçürtmek,her zaman önemli sanilib.


Etek yazilari:

*Farsca,saxtargeryi,,düzemçilik,terimi, Bayquş dergisinin birinci yil birinci sayisinda Semed Purmusevi ve Teqi Qeyseri cenablari tevessütü ile bile-bile qelb haletde işledilmişdir,ye,ni böylelikle bu terimin düzenini (düzemini)pozmuşlar,birgelme,ve ,yerinegelme,terimleride hemin qaynaqdandir,qalan türkceleşmiş terimler bizim önerilerimizdir.
1- Theory farsca nezeriye
2-Messaje farsca peyğam
3-sender farsca ferestende
4-Reciver farsca girende
5-Contact farsca temas
6-structure farsca saxt
7-referential farsca erca,i
8-conative farsca kona,i ,fa,eli,
9-Emotive farsca atefi
10-Phatic farsca soxen goşayane
11-Metalingual farsca ferazebani
12-Bayquş dergisinin türkce özel sayisi,birinci yil,birinci sayi sehife 38
13-Sens synthsis farsca hes amizi

EDEBİ TENQİD(STRUCTURALISM )"DÜZEMÇİLİK" * (1)

Nadir Ezheri,Nigin Nevaderezi

Birinci bölüm

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

Burada oxuduğlariniz,doğru vurnuxmaq anlansa,biz üçün kifayetdir.sizile metnin içre gezintimiz olacaq.
Deyirler bizim türk edebiyyat haqqinda ne yazilsa tapilmişdir(özellikle güney Azerbaycanda)amma biz deyirik bu eski qenaeti çoxdan başimizdan etmeli idik,qisiq edebiyyati neyneyirik؟ ve tenqid sahesinde bezen dünyanin bu bucağinda erinmeklerimizi yorum(1)adlandiririq.
İndi danlaqlara baxmayaraq,burada düzemçilik yönünde çağdaş neçesinin şiirlerini elimizden gelen qeder et-daş edeceyik,bunuda qeyd etmek gereklidir:biz,birisini dikeltmek ya yendirmek üçün yazmayiriq ve böyle bir nezerimiz yoxdur.Azerbaycan (quzey ve güney)edebiyatinda bilgisel ve meslek ile ilgili(profetional) tenqidin olmadiği,bizi ve çoxlarini dile getiribdir ve bizim bu yazilarimizi meslek ile ilgili tenqidin heç olmasa arzisi sana bilersiniz!
Biz,tam bir ,düzemçi,deyilik,günümüzde,,düzemçilik,çoxlu ittihamlarla tutuşur,ancaq şiir ve edebiyyat çevresinde yeni imkanlar yaradirş
Biz,,düzemçilik,ve ,düzem pozmaq(post sturacturalism)tenqidini seçdik,çünkü bilgisel tenqide,Azerbaycan şiir ve edebiyatinda,ayaq açdi,veren yoxudu,hemde get-gede anlayacaqiq ki ,düzemçilik, ve ,düzem pozmaq,anlami Poletikal ve toplumsal klasik baxişlari çal-çevir ede biler.,düzemçilik,ve düzem pozmaq,boş sözleri tenqid sayan kimseleri darixdiracaq,unutmayin,düzemçilik,metni biz üçün oxumur,belke metnin dil quruluşunu ve onun bu yönden ilgilerini aydinladir.
Her halda seçdigimiz şaiirlere elifba sirasila bir-bir yeteceyik ve demeliyik bu şaiire ve şaiirlerden,şiir seçmek ölçülerimiz,şiirin bizim ya kimselerin nezerine göre güclü olub,olmamagi deyil,biz istemişik o şiirleri seçek ki düzemçilik qaydalari onlarda qabariq halda göze gelsin.
*******************
Çagdaş şaiirimiz ,DAVUD EHERİ,nin 1376 ci yilda çap olunmuş ,Bir gün payizda,adli kitabindan ,ATEŞ,şiirini oxuyuruq:

sol
sol imiş,
saq,saq,
bir
birimiş,
iki,iki,
ondaki
biri varimiş
biri yoximiş!
ulduzlari
göylerden
yere çekdiler
ve omuzlarina taxdilar,
o çağdan başlandi
qorxulu qaranliq geceler,
o çağdan beri başlandi
sol
sağ,
sol
sağ,
bir
iki,
bir
iki
ve göyerçinlerin gözlerin
güneş doğulmamiş
seher tezden
bağladilar,
ve beli bükülmüş
ağ birçekli analarin,
üreklerini
dağladilar...(3)

Bu şiiri anlam yönünden on bölüme bölüruq ve her bölümü öz kelmeri ile yazib latin herflerile adlandiririq:
1-YÖNLER A:sol-solimiş-sağ,sağ-sol-sağ-sol-sağ(8kelme)
2-EDEDLER B:bir-birimiş-iki,iki-biri-biri-bir-iki-bir-iki(10kelme
3-zaman anlamli kelmeler c:ondaki-o çağdan-geceler-o çağdan beri-güneş doğulmamiş-seher tezden(6kelme)
4-VARLİQ VE ONA QARŞİ ANLAM D:var-yox(2kelme)
5-ELAMET(NUMAD)VE ELAMETE BENZERLER X:ulduzlari-göyerçin-analarin(3kelme)
6-MEKANLAR E:göylerden-yere(2kelme)
7-FE,LER MESDERLER F:çekdiler-taxdilar-başlandi-bağladilar-bükülmüş-dağladilar-qarqnliq(7kelme)
8-BAĞLİLİQ HERFLER G:ve-ve-ve(3herf)
9-ANATOMİYA H:omuzlarina-gözlerin-beli-üreklerini(4kelme)
10-SİFETLER İ:qorxulu-ağ(2kelme)
Elbet ola biler bu kelmelerin be,zisi iki bölümde yerleşe(şiirde ki duruşuğuna dolayi).Dedigimiz kimi,çalişacaqiq metn içre gezişek,burada ilk addim üçün metnimizin az-çox,köklerini tapmaliyiq,görürük bu şiirde ededler ve yönleri ifade eden kelmeleri ne dil,nede anlam yönünden qisaldanmiriq,birde ki bu şiirde yönler ve ededler özel yer ve çixişlari vardir,yoxsa bu fikir tekce yönler ve ededlerin sayisina artiq olmağina bağli deyil,ededler ve yönler bu şiirde kök sanilir:
Sol
solimiş
sağ,sağ
bir
birimiş
iki,iki
ondaki
biri varimiş
biri yoximiş...
Burada geçmiş sade,sağ,sol,bir,iki,kelmeler ki önce öz sade me,nalarina(şiirin öz dedigi kimi)kifayetlenirdiler,eski nağillarimizin başlanişina(suri benzerden dolayi)bağlanirlar ve birden-bire,şiirin durumuna revayet sahesine yaxinladirlar,burada zaman mefhumunu ifade eden,ondaki, işare etmegi gerekir,bu kelmenin anlami sonraki setirlerde revayet lehninde ve şiir içre geçmiş ve hal maciralarinda az-çox gizlenir
...Ulduzlari
göylerden
yere çekdiler
ve omuzlarina txdilar
O çağdan başlandi
qorxulu qaranliq geceler...
Bu yazinin son setirlerinde bu şiirin,revayetine,diqqet edeceyik,helelik şiirin oxumağina devam edirik:
...O çağdan beri başlandi
sol
sağ
sol
sağ
bir
iki
bir
iki...Amma bu setirlerde şiir,revayi lehnini azaraq gösterir,şiir nefes alir,buna sebeb ki şiirin kök kelmeleri (bir,iki,sağ,sol)şiire qayidiblar,ancaq bu qayitmağda başqa bir durum,başqa bir me,na ve uyumluluq görünür.burada,sol,sağ,bir,iki,yeni me,nalari ve musiqileri ile tam marş sedasini xatirladir ve önceki setirlerde göydeki ülduzlarin yere çekilmesi, xirdalib omuzlara taxilmaği biz üçün ,Totaliterler,marşini eşitdirir.Şiirin bu bölümü güclüdür çünkü bu bölümde olan,sağ,sol,A ve ,bir,iki,Bbaşqa me,nalara göre şiirin ilk ,sağ,sol,ve ,bir,iki,sile ince ,birgelmek,(4)haletini ifade edir ve burada şiirin musiqisi,şiirin anlami ila tam uyumludur.
,Sosor,demişken,bir gelmek,bir elamet ya kelmeni cümlede olan başqa kelmelerle ilişgisidir,bu ilişgi tekliginde göstergede yatay(5)gösterilir,yerine gelmek,(6)metnde olan kelmenin ilişgisidir metnde olmayan kelmelerle,bir halda ki metnde olan kelme onlari,xatirladir,bu ilişgi tekliginde göstergede dikey (7)gösterilir.
,Bir gelmek,(bir gelme)ilişgisinde kelmelerin cümlede ,çağ içrelik,(8)ilişgisi olur,yerine gelmek,(yerne gelme)ilişgisinde cümlede olan kelme özü xatirladan,amma cümlede olmayan kelmelerle,çağ birlik,(9)ilişgisi var.
...Ve göyerçinlerin gözlerin
güneş doğulmamiş
seher tezden
bağladilar
ve beli bükülmüş
ağ birçekli analarin
üreklerini
dağladilar...!
İndi vaxtdir bu şiirde qarşi duran kelmeler(teqabüllara)diqqet edek:sol-sağ(A-A)bir-iki(B-B)varimiş-yoximiş(D-D)geceler-seher tezden(C-C)göylerden-yere(E-E)qaranliq-ağ(H-H)
Şiirin 10 bölümünden 6 bölümünde kelmelerin qarşilaşmaq durumunu görürük,bu teqabüllar A ve Bböeümlerinde ince halda görünür,amma C-D-E-H bölümlerde tam klasik teqabüllara şahidik,birde elametler(numadlar)ve elamete benzerlerin(X)şiirde sepildikleri diqqete layiqdir:ulduzlar-göyerçin qaranliq-geceler.güneş(güneş doğulmamiş),ancaq bu elametlerin(numadlarin)cümledeki duruşuğlarinda ve dil baximindan yeniligi yoxdur.
Revayet baximindan, bu şiir,yeqin revayi bi şiirdir(,söyleme,(10)bir şiirdir)her ,söyleme,nin üregi tövsifden ibaretdir ve bu şiirde çoxlu tövsifler vardir.Burada iki çeşid ,söyleme,miz vardir:birisinde,söyleme,oxucuda bir çeşid duyğu ya çabalama yaradir,diger,söyleme,de gözel bir durumdan oxucu üçün tesvir ya tesvirler gösterilir.
,DAVUD EHERİ,nin,ATEŞ,şiirinde,sağ,sol,ve,bir,iki,bölümlerinde dadigimiz illetlere göre, söyleme,lehni açiq görünür bu bölümde,şiir isteyir,söyleme,elile bir durumu bir tesvirle (marş ve müharibeni xatirladan bir tesvirle)bize göstere,ancaq şiirin başqa bölümlerinde,söyleme,çalişir oxucuda duyğu ve çaba yaratsin:
...Ve beli bükülmüş
ağ birçekli analarin
üreklerini
dağladilar...
(Ve neçe başqa setirler),ATEŞ,şiirinde,DAVUD EHERİ,nin imajli,söyleme,si duyğulu,söyleme,sinden güclüdür,bu söz bir yorum deyil,çünkü biz,sağ,sol, ve ,bir,iki,kelmelerin neçe yönlü ilişgilerini bu şiirde gösterdik,hal bu ki,DAVUD EHERİ,nin duyğulu,söyleme,sini ifade eden kelmeler tekce klasik teqabüllara malikdirler.
Bağliliq herfine (G)diqqet edersek,görürük bu 3 bağliliq herfin ikisi tam güclü,söyleme,bölümlerde işlenibdir,ye,ni bağliliq herfleri,söyleme,ni güclendirib.
İndi bu şiirde,eyer yan-yana tikrar olunmuş kelmeleri silsek ve şiiri adlandirdiğimiz,Latin herflerle yazsaq böyle bir gösterge elde ediler:
A
B }kök


C} zaman anlami,şiirin lehnini revayete köçürür,söyleme,(revayet)başlanir


B-D
X-E-F
G-H-F
C-F }revayetin imaj ve çabasi görünür
İ-F-C
C-F


A
}imaj güclenir,revayet gücsüzleyir(Şiirin zirvesi)
B


G-H-F
C }bağliliq herfleri,söylemeni,(revayeti) yeniden güclendirir
F


G-H-F
İ-H-X },söyleme,(revayet)tütleşir ve isteyir duyğu ve çaba yaratsin.
H
F


Sonunda demeliyik,klasik teqabüllar kök bölümlerinden başqa,şiirin diger bölümlerinde sepelenibler.A ve B bölümlerde ince teqabül,kök kelmelerin iki duruşuğlu ve iki me,nada olduğlarina bağlidir ve burada teqabül ve ,bir gelmek,(,bir gelme,)ekizdir!
Me,na yönünden,şiirin başlaniş ve zirvesinde,sol,ve ,sağ,kelmeleri teqabüldedirler,amma suri yönden,birgelmek,dedirler ve bu,davud eheri,nin,ateş,şiirindeki hüneridir.

Etek yazilari:

*farsca,saxtargerayi.,Düzemçilik, terimi ,Bayquş dergisinin birinci yil birinci sayisinda semed purmusavi ve teqi qeyseri cenablari tevessüti ile bile- bile qelb haletde işledilmişdir,ye,ni böylelikle bu terimin düzenini(düzemini)pozmuşlar,,bir gelme, ve ,yerine gelme,terimleride hemin qaynaqdandir,qalan türkceleşmiş terimler bizim önerilerimizdir.
1-farsca,te,vil
2-,bir gün payizda,davud eheri sehife 80
3-syntagmatic, farsca,hemneşini
4-farsca,ofoqi
5-paradigmatic, farsca,caneşini
6-farsca,emudi
7-diachronic, farsca,der zemani
8-synchronism, farsca,hemzemani.

Şiir(İngilizceden çeviri)ÇARLZ BOKOVSKİ

ÇARLZ BOKOVSKİ

Çevirmen:Nigin Nevaderezi,emekdaş:Nadir Ezheri
çeviri ingilizcedendir
Çarls bokovskinin biografisi:

çarlz bokovski almaniyanin ,Andernax,şehrinde 1920 yilin avqost ayinin 16 sinda Amerikali esger ve Almaniyali ananin yalniz uşaği olaraq anadan doğdu.Aylesi Amerika Birleşmiş Ştatlarina getdi ve bokovski Losanceles,de boya-başa çatdi.
O 1939dan1947qeder Losanceles şeheri kalecinde bulundu,sonra bir yazar olsun diye,oxu almaği terk edir,Niyo york şeherine koçdü.Onun öz eserlerini yayimlamaq ehtiyaci olduğu ve ondan mahrum düşmesi 1946da onu yazmaği terk etmeyine neden oldu,sonra 10yil süre ağir elkolizme uğradi,sonra mede xesteliyinin(qan tökmesi) artiq şiddetlenmesi sonucunda, o yazib,yaratmağa geri qayidir yaza bile bileceyini saport(mali örtü) edecek, geniş sirali işlere qatilir,örneyin:qab yuvanliq,kamiyon ve loder sürücülügü,post şefi(1), gözetçi,qaz durağinin xidmetçisi,duvarçi,anbar işçisi,gemiçilik işçisi,park memuru,asansör operatörü,mezbehe yerinde işlemek,keyk(pasta)ve yemek fabrikasinda,itler için biskuyit fabrikasinda,Niyo york şeheri Tramvayinda,poster yapiştirma işinde.
BOKOVSKİ öz birinci öyküsünü(2)24yaşliliğinda yayimladi.Şiir yazmağasa 35 yaşlarinda başldi.Onun yazdiqlari çoxlu böyle konularda(qonularda)olmuşdur:başkent çevresinin pozuq durumu,Amerika toplumunun ezilmişleri konusu,vasitesiz dil,şiddetli sixinti ve seksüel benzerlikler yaratmaq.
Bokovskinin ilkin şiir kitabi 1959da yayimlandi,o yayim dünyasina 55şiirde yazida kitabla geldi,örneyin:qara seçe(palp)1994-balkon çiğirtilari,seçilmiş mektublar1970-1960(1993)-cada şiirinin geçmişi1992
Çarlz Bokovski1994 mars ayinin 9da,San Pedro şeherinde Losemi xesteligi sonucunda dünyadan getti.
Burada qeyd etmeli ki oxuyacağiniz şiirler,Bokovski,nin 24şiir, Tegzas üniversitesinde ifa ettigi şiir toplusundan bir siradir.



Birinci şiir

sevgimi eşkara çixarma
olsun ki orada bir heykel buldun(3)
heykeli soyundurma
olur ki menim eşqimi sen buldun
...o çoxdan beri meni unudmuş
helelik belke yeni bir börk,sinayir!
artiq ğemzeli qadina benzeyir
o bir uşağdir
o bir heykel
ve bir ölü
men ona diksinemem
adet dişari(5)bir iş görmürde
men ise yalniz onu isteyirem.

İknci şiir


Bir sevgi ihatesinden serbest
ve başqasi qollari içinde
men ölümden
qorunmuşam bir qadin eli ile
sigara içen
mahni söyleyen
ve nağil yazan bir qadin
geçmişe üregi atlanmiş,
Çox üregi atlanmiş bir qadin
ve seks
her an güclenmede
maciralari bürümekde,başdan etmekde ne maraq؟
kar vermez sevgi,yi atmaq
ondan maraqli!
kar vermez sevgide sonunda
ve sevimlidir
tek başina bir sevgi,yi yaşatmaq.


Üçüncü şiir

Üregimde mavi bir quş
qirib qaçmaq mahnasinda
menise ona qarşi
acimasiz...
-,orada qal
kimseni qoymaram seni görsün daha...,
mavi bir quş üregimde
qaçarği birisi
menise içgi çiledim üstüne
ve bir udum
sigara uduram ostünden
qehbeler
şarabçilar
ve baqqallar
onun orada olduğunu bilmeyir
asla
üregimde mavi bir quş
qirib qaçmaq mahnasinda
-,dayan!
üregimin derinliginde dayan!
yoxsa meni berbad etmek isteyirsen؟
yoxsa Avrupa,da bazarimi
kitablarimi pozmaq isteyirsen؟ ,
üregimde mavi bir quş
qirib,uçmaq mahnasinda
gecelerde onu tekce
tekce gecelerde onu serbest,biraxiram
uyuduğu zaman,hamilarin
varliğini anladim
deyirem:
-ancaq kederlenme...
sonra yerine qaytariram onu
azaciq mahni oxuyur
onu ölmeye biraxmayiram,orada
ve birlikde yatiriq
gizli söz verdigimizde
buysa kişini kederletmeye yeter
Ah mavi quş!
artiq kederlendirmeye
ağlamayiram men
ve sen؟
kederli degilem men!
ve sen؟


Dördüncü şiir

,Lurka,nin mahşer şiirlerinden
birisi,felaket
ve yene felaket,dir
bunu düşün
bir böcegi(6)öldürmek isteyende!
bunu düşün
üzünü islah edende
yaralayanda!
bunu düşün
seher oyananda
ve güneşe sari ser
özünü!


Etek yazilari:

1-farsca,reyis ,serperest
2-farsca,hekayet
3- farsca,yaften
4- farsca,emtehan kerden
5-farsca,xarec ez adet,ğeyr,e motereqqebe
6-farsaca,susk.

(ARDİ VAR)

Daşdan daşa (7){klasik sosiyalizm}

Kültürel düşünceler ve politikal qayğilar

Nadir Ezheri

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

İzah:"cizma qaralar"sira meqalelerinde "edebiyat ve siyaset"bölümünde edebiyat ve siyaset ilgisini(öz zennimce)açiqlamişam o süira meqalelerde kültürel açidan(1)neçe poletikal qonuya baxmişidim,indise "Daşdan daşa"!sira meqaleler doğrusu azerbaycanda çağdaş(vurğulayiram:çağdaş) poletikal düşünüş yaranmağinin arzusudur.
Zennimce azerbaycan ziyalilar ve poletikaçilari dunyada kültürel ve poletikal anlamlarin deyişmesini derinden düşünüb bilmeli ve bu yeni anlamlara TENQİD açisindan baxmalidirlar,yani zamanin getirgesi(2)nedenine(3),klasik poletikal düşünüşlerin "düzemini pozmaq"(4)uyğun görünür.
Zennimce azerbaycan ziyalilar ve poletikaçilar "millet" "edalet" "siyaset" "Milli dovlet" (dövlet şekillerini)ve "idologiya"anlamlarini başdan başa yeniden te,rif etmelidirler.
ümüd xalqimizin başi daşdan daşa deymesin.

Klasik sosiyalizm:
MARKS ve ENGELS,e göre sosiyalizm üstün ekonomileri olan ölkelerde ve o ölkelerin ,poroltariya,devrimi ile gerçekleşe bilir, yani sömürgeçilik(5)den el çekenden sonrada varli ve zengin sanilan ölkelerde (sosiyaqlizm) gerçekleşe bilir.
Eceba ,savet,zamaninda çoxlu yoxsul olkeler sosiyalist adlandirilmişdir(emperyalizmin sömürü damarlarini kesmek amaci ila).demek o zaman ,üçüncü alem,in çoxlu sosiyalist adlanan ölkeleri eslinde ,şurevi,nin dişarisel(7) poletikalarila.yönbirlikde(8)sosiyalist sanilmişdilar!
helelik özümüzden danişsaq bu olay xalqimizin zehninde sosiyalizmi tam tersine resm edibdir.Bizim kimi ölkeler yani senayeleşmemiş ölkelerde(üçüncü alem ölkelerinde)ne tam ve six quruplaşmiş(vurğulayiram six quruplaşmiş),poroltariya, ne tam ve six quruplaşmiş ,kapitalist,sinif(9)leri sinirlendirilibdir(bati avrupa ölkelerinde bu sinifler çoxdan ber iquruplaşmişlar)bu ölkelerin(üçüncü aleml ölkelerin)içerisel ve eybecer bir kapitalism ve eyne halda beynolxalq kapitalisme bağli bir ekonomileri vardir.Bu senayeleşmiş ölkelerin durumu,senayeleşmiş ölkelerde yazilan teorilere elbet uyğun gelmiyecekdir(bu sözün amaci tam senayeleşmemiş ve eybecer kapitalizm ve kamilleşmiş kapitalizmin durumlarinin ferqleridir)
MARKSca kapitalizmden sonraki durum sosiyalizmdir ve sosiyalizmden sonraki durum ,komonizm,dir demek MARKSca sosiyalism kapitalizmden komonizme doğru bir geçişdir yani kapitalizm butun çevrelerinde boy atandan sonra sosiyalizm aşamasi(10)na addim ata bilir.
İndi düşünmekolur bir halda ki bizim ölke ve ,üçüncü alem,ölkeleri senayeleşmiş bir ölke deyil ve hele six sinifleşmiş ,poroltariya,ve six ,kapitalist,sinifleri orada aydincasina sinirlenmeyib,burada nece sosiyalizme doğru getmek olur؟
FERDRİK ENGELS bizim kimi ölkelere (teqriben)ayid deyir:,gelişmemiş(11)ve ,tarixsel gecikmeye,(12)uğramiş ölkeler tekce temel ve önemli kapitalist dovletlerin yenilmesi sonucunda ve bu olaylarin tecrubelerinden faydalanaraq xusus öreten(13)gücleri toplumun ortaq serveti sanib işe tutmaq ucundan bu qisalmiş irelilenme perasesi başlaya bilerler...(14)
Maraqlisi buradadir ki bu sözler ,rusiya,durumuna ayid yazilmişdir yani MARKS ve ENGELS öz aramalarinda ,rusiya,nin (senayeleşmemiş bir ölkenin)sosiyalizme addim atmağina ayid kese yol axtarirdilar,onlar sonucda dediler:,rusiya,tekce batida zefer çalan poroltariyanin himayeti ile(kamilleşmişKapitalizm ölkelerin poroltariyasinin himayeti ile)sosiyalizm yoluna addim qoya biler...,
indi yene düşünmek olur o zamanda ve bir haldaki sosiyalism Almanda ve ona tay senayeleşmiş ölkelerde hele zefer çala bilmemişdir ,Rusiya, nece sosiyalizme doğru gede bilerdi؟ (LENİN çalişdi kapitaism ve sosiyalism aşamalarini texminen birlikde keçirtsin!)ve tezeden hemin ölke(savetler)nece başqa geri qalmiş ölkelerin sosiyalizme duğru getmesine yardimçi ola bilerdi؟ (bu qonu başqa meqalelerin qonusu ola bilir)
Bu setirlerin yazarina göre günümüzde (belke)helede poletikaçilar,ilkinde ve genellikde iki ayricdan birisini seçmelidirler:
1-Kapitalizmin ilerleme yolu(15)
2-Kapitalizmden özgür ilerleme yolu(16)
(Elbet bu yollarin her birisi özlüyünde neçe başqa fer,i (tali) yollara bölüne bilir)
Bu setirlerin yazarina göre günümüzde bu iki yolun hasisini seçsek, bizim ölkemizin ilkinde ekonomi ve kültürel gelişmeye şiddet le ihtiyaci vardir yoxsa bizim ölke bu iki yolun heç birisinde uğur qazana bilmeyecekdir(nece ki qazana bilmeyibdir) zennimce bu gelişneye çalişmaq fikrinde,ortaq bir fikrin potansiyeli vardir,gelişmeye ayid:
1-,kapitalizmden özgür ilerleme yolu,nun çağdaş ve yeni varyantlarini aramaq ve tenqide çekmek.(bu qonu başqa meqalelerin qonusudur
2-İbhamlari aradan qaldirmaq, butun azerbaycan üçün çalişanlar öz poletikal,ekonomik,kültürel amaclarini ve onlarin peratik gerçekleşme yollarini aydincasina izah etmelidirler
3-Danişiq üçün çeşidli imkanlar aramaq(sifi,kültürel,poletikal)
4-xalqimizin arasinda tenqid ruhiyesini yerine salmaq
5-sendikalarin qurulmagina zemin yaratmağ
6-Azerbaycan qonusunda geriçi ya dovlet bağliliqi olub amma özünü azerbaycançi ve qabaqcil gösteren neşriyat ve kimseleri tenqid etmek.
7-Azerbaycan yazarlarinin ve metbuatçilarinin sendikalarini qurmaq.
8-Qadinlarla ilgide özel sendikalar.
9-Milli servetlerimizi ve qaynaqlarimizi her yönden qoruyub ve gelişmesine uyğun addimlamağ.
10-Cuğrafiyamizi qorumaq.
zennimce politikacilarimiz aydincasina öz proqramlarini ,kapitalism, ve ,kapitalismden özgür ilerleme, yollarina ayid demelidirler,bu gün nasiyonalist hereketlerin emperyalisme qarşi özellik daşimasi gerekir hatta helelik bu hereketlerde emperyalisme qarşi radikal ve qabariq etki olmasada yoxsa bir politikaçi neqeder sadiq olsada,neqeder işkence ve zindan çeksede aydin ve real fikri ve proqrami olmayan halda nihayetde öz xalqini yeniden başqa Totaliterler eteyine atacaqdir,bu facie bizim tariximizde neçe yüz yildir davam edir,ne olur fikirleşek...


Etek yazilari:

1-zaviye
2-farsca bena be zeruret
3-farsca be sebebe
4-farsca saxt şekeni
5-farsca estemargeri
6-(şura)burada farsca şureviye sabeq
7-farsca xareci,biruni
8-farsca hemsuyi
9-burada ve farsca tebeqe(ectemayi)
10-farsca merhele
11-farsca tosee neyafte
12-farsca texir,e tarixi
13-movelled
14-"KARL MARKS"ve "FERDRİK İNGELS"-SEÇİLMİŞLER-İKİNCİ CİLD
15-farsca rah,e roşd,e sermayedari
16-farsca rah,e roşd,e ğeyr,e sermayedari

İzah:Bu meqalede ,Karlos Vilas,in fikirlerinden etkilenmişem.

Geleceye dönmek(İngilizceden çeviri):6

Geleceye dönmek(6)!

Yazar:Toni negri

Çevirmen:Nigin Nevaderezi-emekdaş:Nadir Ezheri

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

İzah:Bu çalişma çağdaş politikal felsefelerinden birisini (yeni sol görüşçülük çevrelerinde yazilmiş Toni Negri nin meqalesini ihtiva edir)burada qeyd etmeli ki bu meqale İtaliyan dilinden Maykel Hart tevessutu ile çevrilib indi ise ilkin olaraq ingilizceden türk diline çevrilmekdedir Toni Negri Marksizm felsefe mektebinde Düzem pozucu(1)bir varsayimcidir(2)türkcemizde bu varsayimcinin baxişlari ila artiq taniş olmaq isteyenler verilen qaynağa döne bilerler:Daşdan daşa sira meqalelerinden klasik marksizm bölümü Axtariş:Nigin Nevaderezi Nadir Ezheri

İnternet qaynaği:www.Toni negri.com

Biyopaletikal(3)ticaret

Yene herzamanki kimi bizler tam terimleri deyişmiş belli bir çevreile raslaşmağdayiq
bizim hatta demokrasinin yada liderligin (rehberligin)haqda danişdiğimiz zamanda ferqli bir dil buluşumunda (ixtiraenda) başarili ola bilecegimiz realda gereksir (lazimlidir)
Biyopaletikde demokrasi ne demekdir؟onun esla formal (resmileşmiş)demokrasi olmadiği aydindir ancaq Spinozanin dedigi kimi bir mütleq demokrasidir böyle bir anlam ne sureye qeder ancaq demokrasi terimleri ile tanitdirila biler؟ o (Biyo poletikde demokrasi anlami )demokrasiden yasasal klasik terimlerile belke heç bir zaman tanitdirila bilmedi.
Biz ticaretden,biz paletikal ticaretden,ya bundan üstün deyersek biyo poletik ticaretden danişanda bunun eynisi doğrudur.
Daha ince (diqqetli)diyersek biz her hansi bir tekil(müfred)yayğin (toplu)güc halinda ola bilen ve bezen bir toplumsal mezmunda yaratici bir qabiliyet içre toplaşa bilen situasiyadan(muvqeden-konudan)söz açdiğimiz zaman.Biz bu nuqtadan (konuda)ne demeliyik ؟ Bu toplumsal ticaret bir deyer qazana biler؟ serahtle men böyle düşünürem amma bunlarin tami bir Biyo paletikal perasinin içre deyerlendirlmelidir men demeliyem ki bizim burada -realda-bir parazitik(engelvari)ticaretin Kapitalist teorisinin qarşiti (ziddi)elimizde var.Bu bir varliq şünasliq yönlü ticaretdir.
köklük ticaret(dolğun ticaret) bir üretim(istehsal edici)Fabrikasi qurmaq zorunlusu(zeruretinde)olan (ona dayir zaten çalişan)bir ticaret.
bizim sürü (quruplaşmiş) olaraq örnfklerimiz var,bazen her birisi qanitlanmiş(sabit olunmuş)olan örnfkler. Kankret (müeyyen)toplumlar deneylerinden (tecrubelerinden)o cumleden:Al quruplar(Komonist ler)Keoprativlerin(yardimlaşma şirketlerinin)temellerinde ve fikir paylaşimina (hem nezerlige)(solidarity)esaslanan ,Ağ toplumlarin,(Liberal)müeyyen deneylerinde (tecrubelerinde) bizim bunlari göre bileceyimizde asla şek yoxdur.her zamana tay bu gün danişmağa gelende her neden önce biz ne inki bir Paletikal ticaretden başlamaliyiq belke bir Biyo palitikal ticaretdende söz açmaliyiq ,sonra birde Enflasiya töreden(bühran doğan)ya Enflasiya ya qarşi Biyo poletikal ticareti tanimayida başlamaliyiqş.her zaman Biyo paletikal ticaret,toplumu duzenledigi (bina etdigi)esnada büyük ehtiyaclari belirte bilir(mueyyen ede bilir),qaxinc edir (basdirir)ve Biyo paletikal zeminlerde çalişan güclerin içre düzen(nezm0 yaradir.
Bunda asla şek yoxdur ki ,duyumsal qomşuluq,(sentier neighborhood)içre bir ticarete ayid ,bizim burada -Fransada-yaptiğimiz araştirmalardan örnek yazi (sermeşq)olaraq kullanan (istifade eden)bir ticaret,bir Biyo poletikal ticaretdir,O ki bir şişmanliq qarşi (deflationary)(böhrana qarşi)bir yolda çaba göstermekdedir (hereket edir).
,BENETTON,buna benzer olan bir şeydir.men realda ticaret anlaminin,militanliqin(mubarizligin)bir paletikal duzeninde olan anlamina benzerli olduğuna inaniram ve böylelikle mal varliğinin(sirveti)ve eşitligi (musavati)getire bilen Militanliqlada.O ,biz gelişmeye(ilerlemeye) onunla başlamaq zorunda qaldiğimiz bir anlamdir.Bir beşinci,bir altinci ya bir yeddinci Enternasiyonal olsaydi,o bu militanliq olacağdi.O Sübjelik(zehnilik)ve eşitlik(musavat)ticareti olacağdi,paletikal yönünden.

Etek yazilari:
1-Farsca:(mecazen)saxt şeken
2-Teorisiyen
3-Farsca:zist-siyasi