Daşdan daşa (7){klasik sosiyalizm}

Kültürel düşünceler ve politikal qayğilar

Nadir Ezheri

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

İzah:"cizma qaralar"sira meqalelerinde "edebiyat ve siyaset"bölümünde edebiyat ve siyaset ilgisini(öz zennimce)açiqlamişam o süira meqalelerde kültürel açidan(1)neçe poletikal qonuya baxmişidim,indise "Daşdan daşa"!sira meqaleler doğrusu azerbaycanda çağdaş(vurğulayiram:çağdaş) poletikal düşünüş yaranmağinin arzusudur.
Zennimce azerbaycan ziyalilar ve poletikaçilari dunyada kültürel ve poletikal anlamlarin deyişmesini derinden düşünüb bilmeli ve bu yeni anlamlara TENQİD açisindan baxmalidirlar,yani zamanin getirgesi(2)nedenine(3),klasik poletikal düşünüşlerin "düzemini pozmaq"(4)uyğun görünür.
Zennimce azerbaycan ziyalilar ve poletikaçilar "millet" "edalet" "siyaset" "Milli dovlet" (dövlet şekillerini)ve "idologiya"anlamlarini başdan başa yeniden te,rif etmelidirler.
ümüd xalqimizin başi daşdan daşa deymesin.

Klasik sosiyalizm:
MARKS ve ENGELS,e göre sosiyalizm üstün ekonomileri olan ölkelerde ve o ölkelerin ,poroltariya,devrimi ile gerçekleşe bilir, yani sömürgeçilik(5)den el çekenden sonrada varli ve zengin sanilan ölkelerde (sosiyaqlizm) gerçekleşe bilir.
Eceba ,savet,zamaninda çoxlu yoxsul olkeler sosiyalist adlandirilmişdir(emperyalizmin sömürü damarlarini kesmek amaci ila).demek o zaman ,üçüncü alem,in çoxlu sosiyalist adlanan ölkeleri eslinde ,şurevi,nin dişarisel(7) poletikalarila.yönbirlikde(8)sosiyalist sanilmişdilar!
helelik özümüzden danişsaq bu olay xalqimizin zehninde sosiyalizmi tam tersine resm edibdir.Bizim kimi ölkeler yani senayeleşmemiş ölkelerde(üçüncü alem ölkelerinde)ne tam ve six quruplaşmiş(vurğulayiram six quruplaşmiş),poroltariya, ne tam ve six quruplaşmiş ,kapitalist,sinif(9)leri sinirlendirilibdir(bati avrupa ölkelerinde bu sinifler çoxdan ber iquruplaşmişlar)bu ölkelerin(üçüncü aleml ölkelerin)içerisel ve eybecer bir kapitalism ve eyne halda beynolxalq kapitalisme bağli bir ekonomileri vardir.Bu senayeleşmiş ölkelerin durumu,senayeleşmiş ölkelerde yazilan teorilere elbet uyğun gelmiyecekdir(bu sözün amaci tam senayeleşmemiş ve eybecer kapitalizm ve kamilleşmiş kapitalizmin durumlarinin ferqleridir)
MARKSca kapitalizmden sonraki durum sosiyalizmdir ve sosiyalizmden sonraki durum ,komonizm,dir demek MARKSca sosiyalism kapitalizmden komonizme doğru bir geçişdir yani kapitalizm butun çevrelerinde boy atandan sonra sosiyalizm aşamasi(10)na addim ata bilir.
İndi düşünmekolur bir halda ki bizim ölke ve ,üçüncü alem,ölkeleri senayeleşmiş bir ölke deyil ve hele six sinifleşmiş ,poroltariya,ve six ,kapitalist,sinifleri orada aydincasina sinirlenmeyib,burada nece sosiyalizme doğru getmek olur؟
FERDRİK ENGELS bizim kimi ölkelere (teqriben)ayid deyir:,gelişmemiş(11)ve ,tarixsel gecikmeye,(12)uğramiş ölkeler tekce temel ve önemli kapitalist dovletlerin yenilmesi sonucunda ve bu olaylarin tecrubelerinden faydalanaraq xusus öreten(13)gücleri toplumun ortaq serveti sanib işe tutmaq ucundan bu qisalmiş irelilenme perasesi başlaya bilerler...(14)
Maraqlisi buradadir ki bu sözler ,rusiya,durumuna ayid yazilmişdir yani MARKS ve ENGELS öz aramalarinda ,rusiya,nin (senayeleşmemiş bir ölkenin)sosiyalizme addim atmağina ayid kese yol axtarirdilar,onlar sonucda dediler:,rusiya,tekce batida zefer çalan poroltariyanin himayeti ile(kamilleşmişKapitalizm ölkelerin poroltariyasinin himayeti ile)sosiyalizm yoluna addim qoya biler...,
indi yene düşünmek olur o zamanda ve bir haldaki sosiyalism Almanda ve ona tay senayeleşmiş ölkelerde hele zefer çala bilmemişdir ,Rusiya, nece sosiyalizme doğru gede bilerdi؟ (LENİN çalişdi kapitaism ve sosiyalism aşamalarini texminen birlikde keçirtsin!)ve tezeden hemin ölke(savetler)nece başqa geri qalmiş ölkelerin sosiyalizme duğru getmesine yardimçi ola bilerdi؟ (bu qonu başqa meqalelerin qonusu ola bilir)
Bu setirlerin yazarina göre günümüzde (belke)helede poletikaçilar,ilkinde ve genellikde iki ayricdan birisini seçmelidirler:
1-Kapitalizmin ilerleme yolu(15)
2-Kapitalizmden özgür ilerleme yolu(16)
(Elbet bu yollarin her birisi özlüyünde neçe başqa fer,i (tali) yollara bölüne bilir)
Bu setirlerin yazarina göre günümüzde bu iki yolun hasisini seçsek, bizim ölkemizin ilkinde ekonomi ve kültürel gelişmeye şiddet le ihtiyaci vardir yoxsa bizim ölke bu iki yolun heç birisinde uğur qazana bilmeyecekdir(nece ki qazana bilmeyibdir) zennimce bu gelişneye çalişmaq fikrinde,ortaq bir fikrin potansiyeli vardir,gelişmeye ayid:
1-,kapitalizmden özgür ilerleme yolu,nun çağdaş ve yeni varyantlarini aramaq ve tenqide çekmek.(bu qonu başqa meqalelerin qonusudur
2-İbhamlari aradan qaldirmaq, butun azerbaycan üçün çalişanlar öz poletikal,ekonomik,kültürel amaclarini ve onlarin peratik gerçekleşme yollarini aydincasina izah etmelidirler
3-Danişiq üçün çeşidli imkanlar aramaq(sifi,kültürel,poletikal)
4-xalqimizin arasinda tenqid ruhiyesini yerine salmaq
5-sendikalarin qurulmagina zemin yaratmağ
6-Azerbaycan qonusunda geriçi ya dovlet bağliliqi olub amma özünü azerbaycançi ve qabaqcil gösteren neşriyat ve kimseleri tenqid etmek.
7-Azerbaycan yazarlarinin ve metbuatçilarinin sendikalarini qurmaq.
8-Qadinlarla ilgide özel sendikalar.
9-Milli servetlerimizi ve qaynaqlarimizi her yönden qoruyub ve gelişmesine uyğun addimlamağ.
10-Cuğrafiyamizi qorumaq.
zennimce politikacilarimiz aydincasina öz proqramlarini ,kapitalism, ve ,kapitalismden özgür ilerleme, yollarina ayid demelidirler,bu gün nasiyonalist hereketlerin emperyalisme qarşi özellik daşimasi gerekir hatta helelik bu hereketlerde emperyalisme qarşi radikal ve qabariq etki olmasada yoxsa bir politikaçi neqeder sadiq olsada,neqeder işkence ve zindan çeksede aydin ve real fikri ve proqrami olmayan halda nihayetde öz xalqini yeniden başqa Totaliterler eteyine atacaqdir,bu facie bizim tariximizde neçe yüz yildir davam edir,ne olur fikirleşek...


Etek yazilari:

1-zaviye
2-farsca bena be zeruret
3-farsca be sebebe
4-farsca saxt şekeni
5-farsca estemargeri
6-(şura)burada farsca şureviye sabeq
7-farsca xareci,biruni
8-farsca hemsuyi
9-burada ve farsca tebeqe(ectemayi)
10-farsca merhele
11-farsca tosee neyafte
12-farsca texir,e tarixi
13-movelled
14-"KARL MARKS"ve "FERDRİK İNGELS"-SEÇİLMİŞLER-İKİNCİ CİLD
15-farsca rah,e roşd,e sermayedari
16-farsca rah,e roşd,e ğeyr,e sermayedari

İzah:Bu meqalede ,Karlos Vilas,in fikirlerinden etkilenmişem.