Çarşamba, Ekim 26, 2005

Geleceye dönmek(İngilizceden çeviri):8

Geleceye dönmek(8)!

Yazar:Toni negri

Çevirmen:Nigin Nevaderezi-emekdaş:Nadir Ezheri

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

İzah:Bu çalişma çağdaş politikal felsefelerinden birisini (yeni sol görüşçülük çevrelerinde yazilmiş Toni Negri nin meqalesini ihtiva edir)burada qeyd etmeli ki bu meqale İtaliyan dilinden Maykel Hart tevessutu ile çevrilib indi ise ilkin olaraq ingilizceden türk diline çevrilmekdedir Toni Negri Marksizm felsefe mektebinde Düzem pozucu(1)bir varsayimcidir(2)türkcemizde bu varsayimcinin baxişlari ila artiq taniş olmaq isteyenler verilen qaynağa döne bilerler:Daşdan daşa sira meqalelerinden klasik marksizm bölümü Axtariş:Nigin Nevaderezi Nadir Ezheri

kesitlenmiş maaşGUARANTEED WAGE

Kesitlenmiş(zemanet olunmuş)maaşdan neçe degişilmiş anlamlaqr var bizim-Feransada- onlara rasladiğimiza benzerli örnegin feransizlarin ,RNİ,Kurallarinin önce keçirdigi şeklinde o yuxsulluq maaşindan bir çeşididir böylelikle yoxsul ve mehrumluq maaşindan bir çeşid.yoxsunlarin(yoxsullarin)için kurallar.
başqa sözde o-yoxsullardan bir kitlesidir-unutmayin onlar çalişan bir kütledir qalici bir durumda maaş aximina dolaşmani(minmegi) bacara bilmeyen kimseler azaciq para bexş edib böylelikle kendilerine doğru yönelmege yetenekli kimseler.bu nedene ki onlar toplumsal rezillik yarada bilmeyir.buna esasen burada kesitlenmiş maaşdan en az yüzeyde(sethde) mevcud var gerekli maaş,ölmekden ve qirğin rezaletinden qaçinan bir topluma lüzüm dürmaq(ehtiyac his etmek)anlamini yetiren(bir maaş).niye ki mehrumluq(buraya terd olunmaq anlamida daxildir-Çevirmen)kolayca qirqina aparib çixara bilir ve gücsüz (gevşek)kurallar İngilterede 17 ve 18 yüz yillarinda bu tehlikeden dolayi doğmüş.böylelikle kesitlenmiş maaşin bu sinira(bu hiduda)çata bilen şekilleri buluna bilir(mevcuddur)
kesitlenmiş maaşin real sorusu (pröblemi)ise farqli bir sorudur ancaq üretim(estehsal edilmiş)güclülügünün (qüdretinin)temeli,Kapitalist yatirim(sermaye)yox, belke ümümlaşmiş (topluma ayidleşmiş) insan beyninin yatirimi sorusudur.bu yüzden maksimom aşamada (son derecede)özgürlük fabrika tertibligi(intizami)ilişgisinin parçalanmasi (tükenmesi)işden maksimom aşamada özgürlük malvarliqi(serveti)üretiminin mütleq temelidir,demekdir.kesitlenmiş maaşin anlami budur:gelirden bir böyük hissenin dağitimi(tozi, etmesi)ve ürünlerin iraye etmesi ve bu ürünleri,bunlarin(ürünlerin)tekrar üretimine dayir xerc etmege yetenek(qabiliyet)sahibi olmaği.buysa Fandamental(temel)eleman(ünsür)ola bilir.kesitlenmiş maaş bir toplumun tekrar üretimini mü,eyyenleşdirmekdir o toplu ki xalqlari kendi özgürlügü dolayisi ila (nedeni ile)üretici ola bilir.bu baxiş noqtasindan üretim ve palitikal teşkilati pröblemlerinin biri birine qarişmaya yönelecekleri aydindir. biz bu söyleşini (meqaleni)her yönden izlemişik ve palitikal ekonomiyanin ve palitikal bilginin ve ya xod iqtidar bilgisinin biri birine beraber olmaq (müntebiq olmaq)maraqini bilmişik.
Niye ki biz dimokratik formlari savunuruq(himaye edirik)dimokratiyanin mütleq ve temelleşmiş formlarini- men dimokratiya teriminin helede geçerli olduğuna şekliyem.-Dimokratiyanin canlica açiqlana bile bilen yalniz Formlari(tekce formlari).ancaq temel ve real Dimokratiya,kesitlenmiş gelirler eşitliginde her zaman genişlenmekde olacaq ve dayima temelli qalacaq.sonra biz realliqla bunlarin nedeninden danişa bilerik ancaq bunlar bu günkü dünyada ona çoxda uyğun görünmeyen bir söylevlerdir.böyük pröblem bu gün politikal Ekonomiyanin ona arxalandiği eleştirinin(neqdin)görüş noqtasinin alt-üst olmasidir başqa sözde kapitalist yatirimin gereksidigi(lüzümlü olduğu)görüş noqtasi.öncede dedik yillar boyunca dedikde:Fandamental(temel)pröblem yaşayişda üretici araclarin(edevatlarin)tekrar üretimidir,dile mensub araclarin -pröblemi-zehnlerin(ve maddelerin)etkili yaşami(ömrü).böylelikle bu gün kesitlenmiş maaş bu zehnlerin ve onlarin servetinin tekrar üretiminde bir durumdur(nitelikdir)temelleşen bir eleman.Bunda iqtidar araci esla yoxdur ideal yönlü(görgü dişi)yatirima esla ehtiyac yoxdur bu bir yutopiyadir.bu qimildanmaya(herekete)başlayarken realin çehresini degişdiren makina(maşin) olunmuş yutopiyalardan birisidir.bu gün en gozel şeylerden titizlikle(çox deqiqlikle)demek olar ki,özgürlügün ve üretimin açiqlanmaya başladiği bu belirli sahedir. ancaq o kendisi elile daşinir(heml edilir).doğruluğda bu iqtidar üretiminin geçerli düzeninin hemde politikal iqtidarin fena olmasi demegidir. (ARDİ VAR)

Perşembe, Ekim 20, 2005

MIR ELİ SEYİD SELAMET'IN SORĞULARİMİZA YAZDİĞİ YANİT (4)

Üstureler araşdirmasi

MİR ELİ SEYİD SELAMET İN SORĞULARİMİZA YAZDİĞİ YANİT

...Deve sözü sonralar ,,dava,,dev sözüne çevrilir.KitabiDede qurqudda olan çox rengden biri,ye,ni qizil rengi,yaraniş rengi sayilir.Qizil deve yaraniş sembolu hesab olunur ve ele heman şekilde Maneviyyetde dev şekilinde yaranişin esasi olur.Belelikle 4 esir düşmüş karakterden,ikisi(Ovruz ve Güneş)ehrimen serkerdesi,Qara tökür elinde baqi qalir,16 yil isaretden sonra Ovruz eşidir ki öz nişanlisini bir ayri kese ere vermek isteyirler.İşiqsiz güneş (Salur mubarize çağinda tapşiriq verir güneşe ki ehrimene kölge ol)yalniz bir kere işiqlanir ve Ovruzun hasarda yolun gösterir.Ovruz ya Qazan begin inaği pirlayib hasardan uçur.Mir Eli Seyyidof,Azerbaycan Mifik Tefekkürünün qaynaqlarinda sehife 174 yazir{parasarin bayburd hasarindan pirlayib uçan...oğuzun imrançisi,Qazan begin inaği,boz ayğirli Beyerek yetdi.}Sonra Ovruz qayidir bir qara vehşi inekle mubarize edir qelebe çalir,güneş ki Qara Tökürün qizi adlanir isaretden qurtarir ve özü ile heml edib mehellinde nesb edir.Bu episod ,,güneşin esareti ve sonra esaretden qurtarmaği,,Mitraismin mezmunu sayilir.Eski dövrlerde ilk insanlar bele düşünürdüler ki her gün günün doğmasi bu ağir mubarizeden sonra baş verir.Onlarin müqeddes Tötemleri"Boğa"dan qizarmadan önce qaranliqde mübarizeye daxil olub güneşi esaretden qurtarir ve "Sari Gelin"reqsi bu merasimin mübarizeye daxil olmadan önce ayin merasimini geçirmek vesilesi sayilir.Bumerasimde merasim keçiren reqs Apil-apil yürümek,bir qol bağli ve bir qol kamil açiq göz güneşde fiqur çarçuvasinda bu hadisenin bütün özelliklerini özü ile daşiyir.bu vaqe,eden müxtelif sembollar,efsaneler mevcud olmuş.
A-Siniq xac:Bu sembolu muxtelif yozmanlarla"gerduneye xorşid" "sembole xorşid" behs edibler lakin güneş şüalarile müxtelif rsmlerde görünür.siniq xac işiqsiz güneş sembolu ve esir düşmüş güneşin nişanesi sayilir ve bele bir mezmun bizim qara dağ daş qazintilarinda hörmetli Siyami cenablarinin eks sergisinde verilmişdir.
B-Xod xac ,,selib,,esir düşmüş güneşin sembolu olmuş ve onu heml etmek ye,ni esir düşmüş güneşi icmalara qaytarmaqdan ibaretdir.
be,zi efsanelerde güneşin nürünü gizletmekden ötrü onu göy eskiye tütübhlar.bir ayri efsanelerde güneşi ki bizim kültürde qiz taninib quyuya salmaqla işiğinin qabaği alinib ve bu tefekkürün esasinda efsanelerde quyuya salinan qizlar tilisimde olan şahzadeler güneşden ibaretdirler ve onlarin azad olunmasi üçün öalişan karakterlerin ilk sureti boğadir.
Bir ayri seyağda revayetde araya gelib,,Şeix se,nan dastani,,güneş Qara tökür elinde Qara tökürün qizi adlanir ve kafir ve tersa balasi sanilir.Şeix se,nan onu küfr zindanindan azad edir.Bu esatirlerin öz çevrelerinde müxtelif eserleri olub ve damğalari indiye dek müxtelif şekillerde baqi qalir meselen-Esli nin qara keşiş qizi adlanmasi- ve ayri misal Mitranin yaraniş esatileri deyir ki bir qayq parçalanib ve mitra (misra) bir elinde qilinc(misri qilinc) ve bir elde meş,el(od) mevcud olur.Kor oğlu efsanesinde misri qilinc ve qanadli at ki yalniz tanrilar mecme,ine getmege lazimdir mevcud olub bunlarin ilkin suretleri bu esatirlerden asilidir.elave kor oğlu sözünde olan کور kur dene,toxum me,nasina kureken kelmesinde eyandir ve bu Mitranin yaramiş esatirlerini daşiyir ve artiq kor sümer dilinde yer me,nasina gelir kor oğlu ye,ni yerin oğlu- ve bu mezmunlar bütövlükle dördüncü gahin ilk insaninin yaranişinda araya gelir.
Bu karakterden sonra it rebbol no,unun-elden gelen işleri bundan ibaretdir şücaetli döyüşken mubariz,... bele bir qudretli mubariz esatirlerde çox az olmuş-Tepe gözün atasi,,tepe göz köpek oğludur,, bir tek karakterdir ki işiq ölkesinin zevalina bais olur.ondan Evesta da icmanin çobani unvanile ad aparilir ve it no,unun üstünde çoxlu behs edir sürülerin(icmanin),çobani adlanir.
Bir karakterdende danişmaq olar oda Qurddan ibaretdir.Qur rebbonovu Mir Eli Seyyidovun dedigine göre tanrilar mecmei,nin söz danişani olmuş.Onun Yunanda sureti"Hermes"dir ve hermenotik mektebi bele bir vezi,yetden asili olur.Bu bergozide karakter 9000 ilin hamisini yaşayib.İkinci gahin ilk çağlarnda Oğuza ,,UR,, qomile mübarizeye getmege yol gösterib.UR kelmesi URUK şeherinin qomunun adi olub ve ehrimen qomu yerine oturub,bele bir vezi,yetde Oğuzun UR qomile mübarize esasinda Sümer qomu bu esatirlerin izile URUK şeherine gedib ve ehrimenle mübarize edib qelebe çalib orada qaliblar bu temeddün ve tefekkürü yayiblar.ona nezire keremin hleb şeherinde yanmasi sayilir ehrimen,Esli ve Keremin Helebe çekib aparib ve orada yandirib ve bele bir yanmağlarda müxtelif efsaneler Qoqnus,semender...ve beyanlar aşiq dilinde Yaniq kerem ve segah da "müberriqe-Aşiq koş"ehrimenle mübarizede saxlanilib.Qurd karakteri lap a,la yeri olduğuna göre nurla tanrilar mecme,ine gedib qayida bilir ve heç karakter bu mertebeye yetişe bilmeyib ve eski çağlarda yazi pozu olmadan her mezmun ki müqeddes sayilirdi kitab adlanirdi ,,DEDE QURQUD,,kitabi tanrilar mecme,inin söz danişaninin raportu tanrilar mecme,ine dürdüncü gahin mübarizesinden ibaretdir.bu 9000 il yaşamaq ona ebedi yaşayiş hesab olunur ,,Abe hevan.abe heyat,ebedilik esatirlerde ona hesr olunur ve DEDE sözü ona göre işlenir ki hamidan çox yaşayan odur ve onun sonra ki sureti xezrdan ibaretdir aslan no,u bizim esatirlerde kitabe DEDE QURQUDda ilk insanin dayesi hesab olunur.Esli-Kerem dastaninda kerm lelesi le yaşid ola ola kerem lelesinden meselen dağin adin soruşur lelesi bilmir Kerem deyir bu dağin adi Sübhan dağidir belelikle kerem dağa ad verir ve bu gösterir ki Keremin lelesinin insan şu,uru yoxdur.bir ayri karkterden ise danişmaq olar- Qizil ov- ovlar rebbolnu,u" Burla "adile Burla qadinlar sembolu olduğuna göre bitgileri tanimaq ve derman etmek müe,yyen tarix dövrune işareti var ve ata-bala mübarizelerinde "ARCHTYPE" olan mübarize SALUR vu OVRUZ arasinda bu mübarizede ayrilmaz bir hisse kimi araya gelir,ve uçan quşlar rebbonou "BEGİL"merzleri qoruyan,ehrimenle mübarize eden,qaranliq ölkesini taniyan,Melik memmedi qaranliq ölkesinden geçiren,bir quş ki onun açiq qanadlari Zertüştilerin semboluna çevrilib.Simorğ,Humay.....sayire adlanan quşlarin kökü görünür.
Dördüncü gahda,her karakter,öz zidd halayini,aradan qaldirandan sonra,adıim hayat sürür-bu qanu n bütün karakterlerin hayatinda görünür.BUSAT, Tepegöz,ü öldürmekle,adlim hayati,rehberligi başlanir.icma,i, hasar merhelesinden geşirir ve sob mübarizede ğelebe çalir,Mensuriyye başlanir,Şar gah beyani,Beste Nigar(esir güneş)-hasar(müalif ve ğerre)ifasile,ve Mensuriyye icrasile,dördüncü gahin kamil beyani sayilir.
Bu estirlerden müxtelif beyenlar ve ayin oyun merasimleri ve efsanelerin mövcud olmasi,bu esatirlerin yaraniş yerlerini de bize danişir.Men bu esatirleri ehya edenden sonra-"ESLİ KEREM"-"AŞİQ QERİB"dastanlarini Animisti beyan,"OĞUZ NAME-KİTBİ DEDE QURQUD "u Totemisti beyan,muğamlari"yek gah-dö gah-se gah-çar gah"i,musiqiyi beyan,gördüm ve Avesta ve on ayaxin metnleri,bu esatirlerin kökünde dübareden düzülmüş bir mecmu,e ve müxtelif efsaneleri bu esatirlerden asili gördüm.Men 1370 nci ilden bu konuda çalişiram,yalniz bir kitabim"Moqeddemyi ber kitabe dede qurqud" adinda basilib ve yayilib.Bir neçe me,ruzem,İranda-Bakida oxunub bir neçe qezetde müxtelif konularda yazilarim gedib,menim son işlerimden Esli-Kerem dastaninin esatirlerle müqayisesi ve teshihi,ve esatirlerin felsefe biçimleri üzerinde işlemekden ibaretdir.

ikinci sorğu:Ayla ilgili olan alti kökden ikincisi oğüzün ikinci evladi YAY... YAY yiyesi ve oğuzun yön verici özelligi birde AY benzerli senemlerle ilgili açiqlamalirizda neler؟

yanit:Ay gecelerde qaş-göz atan insanlarla bütün geceni danişan hale ile bütün gözellikleri yiğan ve özünde cem, eden ve yer üzünde Aya oxşarli senemler,Helal buynuzlarla,xeyr işlerin elden gelmesile,qaranilarla mübarizesile,zülmetde nur ve işiq saçmaqla,bele hereketleri ezizleyen gözleniliri.Ay alti kökün ikincisi,Kosmoqonik yaranişin güneşden sonrasi ve MONDAY-MONTAG-LUNDI mequlesinden ibaretdir.AYa oxşarli büt ve senemler müxtelif esatirler sahesinde özüne geniş meydan qazanib,hilal buynuzlu Aya benzer rebbolnoun elden gelmeleri sayilir,AYin xas özelligi gecenin sültesinin altinda işiq saçmaqla sirrili ecazkar hereketlerle ehrimenin ölkesinde üreginde mübarize prosesini gözlemekdir ve yer üzünde bu mübarizeni devam eden AYa oxşar senemlerde elden gelenleri esirgemezlikleri gösterir.AY birsözde zülmetin qara bağrinda işiq ve gözellikdir.

ÜÇÜNCÜ SORĞU:Üstureile edebiyatin ara ilgiler zennizce biri birine yanaşi nece durumda dayanir؟,üstureni edebiyat çerçivesinde konu olaraq araşdirmaya götürmek olar mi؟,belkede üsturenin kendine özel edebiyati olduğuna inanirsiniz buna ilgide ne diyerdiniz؟

yanit:Edebiyat üstureden asilidir.demek olar her nesne ki ilk çağlarda müqeddes tefekkür sayilirdi kitab adlanirdi,bu kitablar yazidan önce varimiş meselen:Dede qurqud kitabi yazidan evvel sinelerde kitabimiş ve sine defterleri bu kitablari höccülermişler.bu kitablar ya tanrilar mecme,inin sözleri ya tanrilar mecme,ine sözden ibaretimişler.bele bir vez,iyetde ince sen,et bezekli söz e,la danişiq ve ürek metlebini gozel demege meydan açir ve edebiyatin,sen,etin,sözün sehrkarliğina bele bir çevrede meydan sulanior ve edebiyat xidmete alinir.bir çox zamandan sonra edebiyat müsteqil bir katigoriyaya çevrilir.Edebiyatin sirrin,felsefenin mühüm ve degerli"TESLİS"inde{insan ve tanrilar,insan ve tebi,et ve insan-insan}da görmek olar bu teslisde ilk çağlarda insanlarin tanrilara söz demekleri en mühüm yer tütür ve dil yaranişinin başlanişi ele bu konuya hevale olunur.İnsan-tebi,et ilgiside geniş meydan qazanir xususile alti kökle elaqedar, güneş,ay,ulduz,dağ,deniz...vesfi bezeklenir,güllenir ve ondan artiq insan-insan ilgisi,mühebbet,eşq...katigoriyalarini daşiyir ve dünyanin en böyük zedligi,mühebbet x nifret...bu çevrede yer tütür.edebiyat esatirsiz yaranilmaz görünür.esatirler mecmu,esi,üstün quruluş biçim olduğuna göre"SUPER STRUCTURE"edebiyat kültür dil hüner musiqi... ve sayere ondan asili olur.Edebiyati üsture çerçivesinde araşdirmaq mümkündür,edebiyat ölçüleri Mifoloji sistemine qisa ola biler.üsture en eski dünya görüşü olduğda özüne özel edebiyati ola biler.

DÜRDÜNCÜ SORĞU:Üsturenin efsaneye degişmesi konuda-bu konu çoxlu araşdirmalar alani olmuş ve olur-xosusen üsture seciyeli Karakterleri insanlaşmasi prosesi haqda örneyin:Oğuz{yari insan yari tanri}oxucularimiza nece bilgi vererdiniz؟

YANİT:esatirlerde ilk insanin üçüncü gahda yanmasi ve dürdüncü gahin ilk insaninin bu yanmadan yaranmasi eyan bir behs aparir ve,,YNİQ KEREM,,ve segahda ,,MUBERRİQE_AŞİQ KOŞ,,onu tesdiqleyir QOQNUS efsanesi semender...phoenix...,fonix bir sira insanda (quş)a ve onun eksi ağ inekle qara inek mubarizesi ve sonra ağ inek mirtra,,insana,,çevrilmeside görünür.Türk xalqlari bir gencineye malik olaraq hele o gendinede ne daş qaşlari var kendiside bilmeyir,tebi,i ki o gencineden çox az sorağ dünyaya verilib egerçe dünyaya teqdim olunan efsaneler bu esatirler eserinde yer üzünde baqi qalir meselen ilk insanin aslan vasitesile dayeligi eserinde ZİGFİRİD efsanesi,ROMOL,ROMOLOS SEMİRAMİS... efsaneleri medana gelmesi ya güneşin esareti esatirleri ve onun izinde quyuya atilan qizlar efsanesi...SİMORĞ efsanesi,HUMAY QUŞU... bunlarin geniş meydanlari axtarmağa açiblar,

BEŞİNCİ SORĞU:Ayini üstureler konusunda dünyanin yaradilişi,sonu ktigoriyasi,kehan qurtararsa bu faci,eden sonra yeniden varliq taparsa tanrinin zaman başlanişinda yaratdiği keyhan(COSMOGONE)eyni olacaq؟

YANİT:Kayenatin texrib olmasi esatirlerde elm me,yarlari tesdiq eden bir tez sayilir elmde bu qiyameti qebul edir münteha esatirlerde deyilir ki qiyametden sonra yaranan dünya yeniden bir devrun tekrarlanmasini ifade edir üsulen esatir, quruluç biçimlerine göre ebedi yaşamağa yönelirler.esatirlerin quruluş biçimlerine göre her nesne mütleq sayilir bu mütleqlik hökm edir ki degişiklik ya az olsun ya olmasin.bizim esatirlerde olan heqiqetler bir neçesi altun kimi elbeel gezmede sine be sineü dolanmada parlayib,bir neçe heqiqetide paslanib.Esatirlerde olıan zaman,feza hele araşdirilmayib.feza,yeralti dünya(qaranliq dünya)ve yer üstü dünya (alti kök,işiq dünyasina bölünür ve bu bölümden sonra,göy qat be qat olur bu qatlanma ,,mefselbendi,,tanri mecme,ini özünde yerleşdirir ve bele bir vez,iyetde qitlaq (hencere)formalaşir.insan-tanri ilgisinde insan sesi tanriya yetmege çalişir. tanrilar mecme,inde,alt kök bir müddet sonra her biri bir tanriya çevrilir,göy tanrisi çox sonra ÇİNlilerde.so tanrisi ANAHİTA güneş tanrisi MİTRAya... çevrilir.mecmu,e esatirlerde her nesne her ktigoriya diqqeti celb edendir mesele-ZAMAN bölünmemiş zaman bölünmüş zaman.-Bölünmüş zaman özüne göre mexsus gedişi var 12000 yilde bir dövr dolanir bu xetti zaman sayilir ENŞTAYNİN nezeriyeleri feqet xetti zaman çevresinde dayanir.12000yil qurtarandan sonra xetti zamanlar (12000)yi8ller fenarlar kimi bir birinin üstünde qalanir ve mütekasif bir zaman yaradir.ve insanlara ser,i keçilen zaman ve ağir zamanlar katigoriyalari medana gelir.zaman, feza,dil yaranişi ve sonra musiqi özü bir müsteqil beyan ve ondan elave eşq,irfan,qelbi idraklar,edeb ve edebiyat(xüsüsile sözü yaxşi suretde teqdim etmek)exlaq1,me,işet terzleri görmeli ve axtarmali görünür.

ALTİNCİ SORĞU:Üstureni tanimaqi gerekleri konuda:üsturenin görevleri yalniz qidasetdendir.aya tekce müqeddes qudretlere nümunevi paragon(ülgu)(ARCHTYPE)aranilir؟ aya üstureler yalniz müqeddeslige mehduddur:TOTEM/TABO. aya BASATin qehreman olduğu seviyede TEPE GÖZde qehreman sanilir؟

YANİT:Esatirler dünya görüşü hesab olunur ve özüne göre gerekdir bir kamil sistem olaraq niyelere ve necelere cevab vermege qadir ola.Mecmue esatirleri bir qat kiçildenden sonra,felsefe,exlaq,edebiyat,hüner,musiqi...elde olur.Esatirler ebedi yaşamağa yaranir xeyr qüvvelerinin şer qüvvesile mübarizesi unudulmaz,ebedilik,bir katigoriya olur,işiq ölkesinde bitgininde ehrimenle mübarize vezifesi var.İşiq ölkesi,xeir ve işiq ölkesi olduğda,ondan müqddes olmayanlar,gözlenilmir.Mecmu,ede bir tek istisna var ve oda,felsefe biçimlerinin gereklerinden yaranir.İt rebbonoi,TEPE GÖZü yaratmağda.Mecmuede bir felsefe zidlik qanuni vardir.Her karakter yalniz bir kere öz zidligini aradan qaldirmalidir.AĞ İNEK X QARA İNEK, SALUR X ŞOKLİ MELİK, BUSAT X TEPE GÖZ...AHURA MEZDA x EHRİMEN... Mecmuede insalari azar eziyyete salanlar ehrimene mensub ve ondan asilidirlar.İnsan keramet ve şan ve şüvketle yaşamağa yaranir.Busat Tepe göz mübarizesi zidlikler mübarizesi gösterir ki ne qeder Busat müqeddes sayilir,Tepe gözde o qeder müqeddes olmayan sayilir.Qaranliq ölkesi,işiq ölkesile hedeqelenir.Esatirlerin felsefe biçimine göre zidliklerle bir atributda(atribute)yaşamaq mümkün degil.Tepe gözün Busat elinde ölmesi gerekdir.Xod bu müqeddeslikler, gerekler,olmalilar,TÖTEM sirasina geşir ve olmağina,cana hopmuş bir duyğu işlenilir ve bir sira gerekmezliklerde,TABO suretinde daxil olur-Tepe göze tay olmaq TABO sayilir xalqi azar eziyyete salmaq TABO sayilir.

YEDDİNCİ SORĞU:Aya üsturelere-mü,eyyen üstureler-müe,yyen yataq te,yin etmekde araşdirma işlerini nece deyerlendirirsiniz,aya üsture zamana/mekana nece yanaşir zennizce؟

YANİT:Mence esatir öz beterlerini araşdirmağa teleb edirler,tenha besterde nezerde alinmalidirki dünya efsaneleri GRİM QARDAŞLARİ ve TEODOR BENİFEİ dedigine göre,periler efsaneleri,VLADİMİR PROP dedigine göre esarirlerin ortaqliği...hamisi bir gözeden su içir ve dünyada müxtelif dillerin bir eski dilden neş,et tapmasida gözlenilir.Bele bir vez,yyetde üsturelerde ortaq,feza,zaman,vaqi,e bir aradirma atribiutu ola bilir ki dillri,esatirleri,efsaneleri,...müqayise etmek olsun.

SORĞULARİN DİZAYNERİ:NİGİN NEVADEREZİ emekdaş:NADİR EZHERİ
1381/9/14

E_mail

nnturkler@gmail.com

Cuma, Ekim 14, 2005

GELECEYE DÖNMEK(İNGİLİZCEDEN ÇEVİRİ):7

Geleceye dönmek(7)!

Yazar:Toni negri

Çevirmen:Nigin Nevaderezi-emekdaş:Nadir Ezheri

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

İzah:Bu çalişma çağdaş politikal felsefelerinden birisini (yeni sol görüşçülük çevrelerinde yazilmiş Toni Negri nin meqalesini ihtiva edir)burada qeyd etmeli ki bu meqale İtaliyan dilinden Maykel Hart tevessutu ile çevrilib indi ise ilkin olaraq ingilizceden türk diline çevrilmekdedir Toni Negri Marksizm felsefe mektebinde Düzem pozucu(1)bir varsayimcidir(2)türkcemizde bu varsayimcinin baxişlari ila artiq taniş olmaq isteyenler verilen qaynağa döne bilerler:Daşdan daşa sira meqalelerinden klasik marksizm bölümü Axtariş:Nigin Nevaderezi Nadir Ezheri

9-(The Biopolitical Enterpreneur) Biopolitical(3)Ticaret

Yene her zankikimi bizler tanm terimleri degişmiş belli bir çevreile raslaşmağdayiq.Bizim hatta demokrasiyanin yada liderligin (rehberligin)haqda danişdiğimiz zamanda ferqli bir dil buluşumunda(ixtira,inda) başarili olabilcegimiz realda gereksir(lazimlidir).
Biopolitikde demokresi nedemekdir؟ onun esla formal(resmileşmiş)demokrasi olmadiği aydindir,ancaq"spinoza"nin dedigi kimi bir mütleq demokrasidir.Böyle bir anlam ne süreye qeder ancaq demokrasi termlerle tanitdirilabiler؟ o(biopolitikde demokresi anlami),demokrasiden yasasal klasik terimlerile belke heç bir zaman tanitdirila bilmedi.
Biz ticaretden, biz politikal ticaretden ya bundan üstün diyersek "Biopoli"ticaretden danişanda bunun eyni doğrudur.
Daha ince(diqqetli)diyersek biz her hansi bir tekil(müfred)yayğin(toplu)güc halinda olabilen ve be,zen bir toplumsal mezmunda yaratici bir qabiliyyet içre toplaşa bilen Situasiyadan(möqeden-qonudan)söz açdiğimiz zaman.Biz bu noqtada(konuda)ne demeliyik؟ bu toplumsal ticaret bir deyer qazana bilir؟ serahetle,men böle düşünürem,amma bunlarin tami bir biopolitikal prosenin içre deyerlendirilmelidir.Men demeliyem ki bizim burada-realda-bir parazitik(engelvari)ticaretin Kapitalist Teorisinin qarşiti(ziddi)elimizde var.Bu bir varliqşünasliq yönlü bir ticaretdir.Bizim sürü(quruplaşmiş)olaraq örneklerimiz var,be,zen her birisi qanitlanmiş(sabit olunmuş)olan örnekler.Kankret(mü,yyen)toplumlar deneylerinde(tecrübelerinde)o cümleden:Al Quruplar(Komonistler),keoprativlerin(yardimlaşma şirketlerinin)temellerinde ve fikir paylaşimina(hemnezerlige)(Solidarity)esaslanan Aq toplumlarin(Liberal toplumlarin)müeyyen deneylerinde bizim bunlari görebilecegimizde asla şek yoxdur.
Her zamanatay bu gün danişmağa gelende her neden önce biz neinki bir politikal ticaretden başlamaliyiq belke bir biopolitikal ticaretdende söz açmaliyiq,sonra birde enflasiya töreden(böhran doğan)ya enflasiyaya qarşi biopolitikal ticareti tanimayida başlamaliyiq.Her zaman biopolitikal ticaret,toplumu düzenledigi(bena etdigi)esnada böyük ehtiyaclari belirte bilir(müe,yyen ede bilir),qaxinc edir(basdirir)ve biopolitikal zeminlerde çalişan güclerin içre düzem(nezm)yaradir.
Bunda esla şek yoxdurki duyumsal qomşuluq (Sentier Neighborhood)içre bir ticarete ayid, bizim burada-fransada-yaqptiğimiz araşdirmalarda örnek yazi(sermeşq)olaraq kullanan(istifade eden)bir ticaret,bir biopolitikal ticaretdir.o ki,bir şişmanliq qarşi(Deflationeri)(böhrana qarşi)bir yolda çaba göstermekdedir(hereket edir).
"Beniton"(Benetton)buna benzer olan bir şeydir.men realda ticaret anlaminin.militanliqin(mübarizligin)bir palitikal düzeninde olan anlamina benzerli olduğuna inaniram ve böylelikle malvarligini(sirveti)ve eşitligi(müsavati) getire bilen Militanliqlada. O biz gelişmege(ilerlemeye)onunla başlamaq zorunda qaldiğimiz bir anlamdir.bir beşinci,bir altinci ya bir yedinci eternasiyonal olsaydi, o bu Militanliq olacağdi.o sübjelik(zehnilik)ve eşitlik(müsavat)ticareti olacağdi,politikal yönünden.

Etek yazilari:

1-farsca (mecazen)saxt şeken
2-Teorisiyen
3-farsca :Zist-siyasi.

ŞİİR(İNGİLİZCEDEN ÇEVİRİ)-DÜNYADA ADSİZ ŞAİİRLER(1)-."Nancy Newhouse"

İngilizceden çevirici:Nigin Nevaderezi Emekdaş:Nadir Ezheri

Kim artiq şaiirdir؟!!!bu sorğu elbet eybecerdir.Zennimizce eger metnin kesinsizligini menimsemiş olsaq, şaiirler ve başqa sen,tçilerin ara ferqlerini anlayaraq bu gün edebiyat ve hüner Hegemuniyasindan vaz geçerik.
İndi bu qonudan deyerlenerek dünya ilgi araclarindan(1)az görsenen ve şöhretsiz (ünsüz)şaiirlerden tekce şiirlerine baxaraq örnekler göstermek isteyirik.


NANCY NEWHOUSE:

Bir kalec öyretmeni ve bir yazar.,,nansi,,birinci eserini yeddi yaşinda yayimladi,o vaxt ki uşaqlar adina yerli(2)bir gündelikde bir mahni yazdi.o şiir yazmaği yeni yetme(3) yaşlarindan başladi onda ki evlerinde üç uşaq arasinda çarpişma gedirdi.onun qisa hikaye ve ara-sira yazilari olmuş ve gündeliklerde yayimlanmişdir.
...O humanist e.lmlerde(4)yüksek lisans(5) almiş habele ingiliz dilinde doktorluq derecesine nayil olmuşdur.O yirminci yüz yil ،The Twentieth Century,adli uşağlar oxuluna(6)ayid bir yardim sandiği açdi, buna artirn\maliki o şiir yazmaq marağini heç zaman unutmadi.onun şiirleri ara-sira jurnallarda ve seçilmiş eserler adli kitablarda yayimlanmişdir.

GÜNDELİK ZOR MUŞTULUĞU:

...Ve şeypurun qizil şaqqiltisi
Bütün dunyani
qapsayir...
ve şaqqiltiya bağlanan şövket
Quyruq
Bullayir!
ya bir mühteşem sür-süfetde çitdayir!
buludlara şaqqilti siçrayir
Gözler,rengler4in qişqirtisini duyur:
Mor(7)
Ala-mavi
Ve"Adam kökü"(8)rengi
Çöhreyi...
Göaler,renglerin qişqirtisini duyur:
Boyanmiş ses birlikleri
Eailmiş ses birlikleri
İnsan heqaretine şenlik hevesi
Yarinlarin tovlamiş bir kimsenin sesi...!

etek yazilari:

1-farsca resanehaye ertebati
2-farsca mehelli
3-farsca nocevani
4-farsca ulume ensani
5-farsca foqe lisans
6-farsca medrese
7-farsca benefş kebud
8- farsca Mehr giyah

Salı, Ekim 11, 2005

Şiir(İngilizceden çeviri)"EDWARD HIRSCH"

Çevirici(ingilizceden):Nigin Nevaderezi Emekdaş:Nadir Ezheri

Edward Hirsch

"Edward Hirsch"1950de şikagoda anadan oldu,Qirneyil kaleci sonra Pensilvania üniversitetinde oxu aldi.O eyni üniversitetden folklor qolunda doktorluq derecesini elde ede bildi ,Edvard söyde dörd kitabin yazari olmuş,onlar:Qaranliği biraq 2003-Vurulmuş olarken 1998-Olağanli ölçüler 1994-Gece teatri 1989-Odlu teşekkür 1986,bu kitab milli kitab eleştermenleri qurupu terefinden ödüllenmişdir,sonuncu kitab,,Yuxuda addimlayanlara,,1981 bu kitab Amerikali şaiirler Akademisi,oraninsa LAVAN genc şaiirler ödülünü qazanmiş olub.Edvard habele Qaqnhaym elecede Mark Artur enstitutlari habele,,sen,etler ocaği,,üyeligine alinmişdir,o yene de Rom şeherinde yerleşmiş olan Amerikali Akademiden,,rom ödülü,,ne uyğun görrünmüşdür.Edvard Readers digest yazarlarindan Lila Valas adina seçilmiş ödülü elde ede bilmiş, o Vain habele Hoston üniversitetlerinde ingiliz dili profosorluğunda bulunmuşdur.
Hazirda o ,,Jan Simon qaqenhaym,,enstitutunda president çalişir.

Göyün sonsuzluğunda:

Sahilde men
yayvan(1)gecenin göyü altinda addimlamaya
artiq
Ufaqam(2)
Şeh qumlarin
ve birde
Dalğalarin püsgürdügü qişqirtisi
Ayağlarim altini qidiğlayir kiyida(3)
kiyidan
Ve onda boyalanmiş insan qimildisindan(4)
Uzaq
Uzağlaşiram
"Yüa üste"(5)küleyin dileginden
Ve hotellerin le,nete gelmiş işiğindan
Qaranliğin içre
Uzaq
Uzaq
Uzağlaşiram
İşiğin gözünden itirem
Men
Okeanin(6)bütünlügünü bürümüş
Sesini daşiyan,
Men
gizlice sahile yürütülen
Cinqili bir sedef...
Yayvan sevgiden
İndi men
Görünülmez qeder cinqili
Nece dolacağam؟!


Qaranliqi tünle:

Gecede atam
Yürüyürdü odadan odaya
Azar-azar(7)
Sözlü,anlaşilmaz olduğu halda...
Düşüne bilim ruyalarini onun
Ve pambuğdan edim
Ömür yolunu
Yardim et meni
Ve boş ver
Qaranliği Al-verçi kişiye
Kolgelerden suvayi
tilisim ede bilen her şeyi
Al-verçi kişiye
Bunca geniş gecenin
Eşiginde durmuş köçmen(8)
Çelik(9)sizlemiş bir kişi
Yaddaşindan neyi qoparib
Demek istedigin bulmayan
Sanki kahinler kimi sağ qolu qalxmişdi
Sol qolu sallaq ve xatirladirkende.
Gecede atam
Yürüyürdü odadan odaya
Azar-azar
Tekce bir ata tekce bir oğul
Ve bir yoldaşdan
Uca olmadiği halda.
O meşeligin qirağinda durmuş
Qurdlarin pesden(10)ağlayişini dinleyen
Yalniz bir oğlan!
Ve azğin itler
Budağlarda yeni doğmuş yarpağlarla
Titreyirdi.

...Mum:

Sen
İkimizin ara bir mum aliştirdin
Sen
Dua oxuyurdun
Yirmi dörd saat
Yirmi yil bundan önce
Ananin köçmesi zamaninda...
Esefler süzmesi
Boğunaq piltesi
Onun sonuncu xesteliginden sonra
Cansiz,,dram,,
Heyyy...
Hüzünlü son perdenin anisi
Biz
Uzağlara götürdük
Şeher qiraği evinden onu
Daşindirdiq qaranliğa
Onu bir ziyaretçi kimi
ve biraxdiq ruhunu açiğliğa.
O bir qanad
Firlanib geri dönürdü qerarsiz
Yeni işimizin işiğinda:
Ölüm güdükcüleri olduğumuz işiğinda!
Sira peşmanliğin süftesi!(11)
Biz dualar mirasçisi
Ah...
İnanmadiğimiz dualar
Ezber oxuduğumuz dualar
Yeni yetmeler(12)
Qutsal musiqini dillendirib
Dolanirdilar
Elde odlu çanağimiz
Qada-bala uzaq olsun diye.

Etek Yazilari:

1-farsca vesi
2-farsca xeyli kuçekem
3-farsca sahel
4-farsca ezdeham
5-yeyinlikden kinayedir
6-farsca oqyanus
7-farsca kenaye ez lex-lex rah reften
8-farsca mohacer
9-farsca esa,çubdesti
10-farsca xefif
11-ilkisi(evveli)
12-farsca nocevanan.

Pazartesi, Ekim 10, 2005

EDEBI TENQID(POST STRUCTURALİSM)"DÜZEM POZMAQ"(3)

NADİR EZHERİ NİGİN NEVADEREZİ

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)


,,Sosor,,a göre,delalet eden(1) ve delalet edilmiş(2) bir kağizin iki üzü kimi bir-birile elaqelidir,amma J.Derida bele zen edir:delalet eden ve delalet edilmiş arasinda aydin bir ayriliq yoxdur,ikiside ard-arda ayrilir ve bir-birine qovuşurlar,sadece demek olar ki kelme ve anlam.ya xud kelme ve ona delalet eden şey heç zaman birleşe bilmirler.,,her kelmenin yarisi orada degil ve diger yarisi o degil,,.me,nalar mue,yyen bir anlamda qalibdirler ve dil artiq delalet edenlerin ardicil hereketidir.
Burada iki başqa poststructuralist,in be,zi düşüncelerini de getirmeliyik:
1-J.DELİUS ve F.Qatari öz kitablarinda iki cür maraq göstermeni ayird edirler:Delilik ve ruh pozğunluğu yazarlarin zennice, bu iki qonu iki topluma delalet edir:Faşist toplum ve inqilabçi toplum Bu yazarlarin emegi yaradiciliq,maraq ve mekanikleşmegi poststructuralisme qatmaqdir.(K.marks ve Z.Freyd(Furuyd)dan alaraq)
Çox az izahdan sonra ,,tablo,,adli şiiri ,,Nasir Merqati,,den oxuyuruq:

Qondarma güneş
eyni yalin yaz
kiplenmiş dodağda aci bir mahni
ve mehriban Ezrayil
geniş bir tablonun perspektivi
calanir,calanir otaqda sukut
açin,qapilari açin
bu azğin yürek
sevinc sorağinda
,,İkar,,(3)qanadlarin arzular herden.


Bu şiirdeki aydin ve gizli paradokslara diqqet edin: qondarma güneş-yalin yaz-mehriban Ezrayil-kiplenmiş dodağ-aci bir mahni-sukut ve calanmaq.İndi diqqet edin,,İkar,,setrindeki duruma(ye,ni güneşe teref faydasiz uçmağa ve otağda sukutun calanmağina)Metne göre,uçmaq var,amma yenmek yoxdur.Calanmaq vardir,amma bu hereket sÜkut içindedir ve nihayetde yene de sükutdur.
Bizim zennimizce,bu şiirde: Açin,qapilari açin-setirleri şiirin strukturasini(düzemini)pozur.Bu setirler bu şiirin belkede en ümidsiz setirleridir,çünkü bundan sonraki setirlerde gösterilen çabanin faydasiliği aydinca görünür.
,,Delius,, ve ,,Qatari,,deyirler:gizli şüur siyasi bir gücdürbu şiirde zennimizce :açin,qapilari açin-setri teqriben ters me,na verir, metnde olan şexs üzde qapilari açmaq isteyir,amma önceden güneşe,özüde ,,qondarma güneşe,,çatmağin mümkün olmadiğini bilerek delilik ve ruh pozğunluğunda canini qurtarmaq isteyir.Şexs ister-istemez hem faşist,hemde inqilabçi toplumlardan bilmeden ümidini üzüb.(bu bilmeden bir anlami deyib amma realda onun tersini(bilmeden)qesd etmek tekce Nasir Merqati cenablarinin şiirinde yox belke çoxlu metnlerde baş vere bilir)
Sonunda demeliyik,bizim bu yazilarimiz özü bir metn sayilir ve Post structuralism düşüncesine göre,heç bir mütlqligi yoxdur.Tekce bumetn degil,oxuduğumuz heç bir metn mütleq degil.Bu,Nihilizm, yaxud her hansi bir çaşqinliğa yol göstermek degildir.Eger biz J.Derrida ve ya her hansi diger Post strucruralistin sözünü qebul etsek,ona mütleq me,nada innansaq,Post structuralismin özüne qarşi çixmiş olacağiq.
Bu meqalelerde de bizim marağimiz belkede sadece Azerbaycan ve onun edebiyyatina ayid düşüncelerin totaliterlerine qarşi durmaqdir.

Etek yazilari:

1-Dal
2-Medlul
3-İkar:,,İkar,, ve atasi ,,Dedalus,, bir adada dustaq olduğlarina göre,özlerine lelek ve mum ile qanad düzeldib uçdular,ancaq ,,İkarus,, güneşe çox yaxinlaşdi,mumlar eriyib ve o denize düşdü.

Pazar, Ekim 09, 2005

EDEBI TENQID(POST STRUCTURALISM)"DÜZEM POZMAQ"(2)

Nadir Ezheri Nigin Nevaderezi

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

,Lale cavanşir,in ,Ölkemde,adli şiirini oxuyuruq:

Ölkemde payiz
durnalar köçür
.
.
.
ölkemde yaz
durnalar qayitmir
ve durnalar uzaq bir gün
xan nenemin nağillarina qayidir ancaq.


İlk başda bu şiir durnalarin simmetrikliyini(qerine mesirini)yaradir:köçmek ve qayitmaq.Durnalar real halda köçürler,amma real halda qayitmirlar.Burada bu simmetrik hereketin ikinci hissesi, ye,ni durnalarin qayitmaqi subyektiv halda şiirde olan xannenenin nağillarinda baş verir ve buna ayid durnalar artiq simvol(numad)ve özüde yoruma yol veren simvola çevrilir.
Burada Structuralism baximindan durnalarin ölkeden köçmeyi ve onlarin real halda qayitmamaği(xannenenin nağillarina qayitmaqlari),şiirde durnalar kelmesinin,,bir gelme,,(1)ilgisinden,,yerine gelme(2),,ilgisine köçmeyini ifade edir,bu söz ,düzemçilik,(3)yönünden ,,duyğu qatmaq,,mese,lesinin izahidir,ancaq bu şiirde çox göze deyer konu,üç dikey duruşuğlu nüqtedir(şiirde bu üç dikey nüqtenin duruşuğuna diqqet edin)burada (demek olur)bu üç dikey nüqte,şiirin düzemini(düzenini)pozur ve oxucularila kelmesiz danişa bilir,çünkü:
1-Bu üç dikey nüqte bu şiirde olan mekanina göre(,durnalar köçür,cümlesinden sonra durduğuna göre)köçmek-hereket-höndürlük ve fasileni xatirlada bilir.
2-Elbet bu üç dikey duruşuğlu nüqte şiirdeki düzemine göre simvola(numada)çevrilir,ancaq kelmesiz bir simvol olur.
3- Bu üç nüqte yene duruşuğuna göre,şiirin remzligin deyişir(elifbadan nişancilara(işarelere)deyişir)Remzlige göre,düzemçilik,meqalelerin üçüncü bölümünde izah vermişik,burada qisa halda xatirladiriq ki remzlik bir ,,Savi,,nin (peyğami)üze çixmasinin aracidir.
Bu şiirde dedigimiz üç nüqte,kelmelerin rolunu degişib pozaraq,şiirin anlamini başqa Kanalila(nişanci ila)ifade edir.
4-En önemli konu budur ki bu nüqtelerin vucudu bu şiiri hem görünmeli hemde dinlemeli bir şiire degişib, ye,ni bu şiiri kağiz üzerinden oxumaq gereklidir,yoxsa şiirin yeni hissesi elden geder,demek qulağdan elave bu şiir muxatebin göz ve baxişinida teleb edir ve bu şiirin ,Düzeminin pozulmaği,buradadir(,,remzliginin,,degişmesindedir)Bu şiirin bir hissesini(üç nüqteni) göz ile eşidib, duymaq olur!
Eyer yillar önce Giyum apoliner-Ezra pand ve bunlara tay,Avrupa ve Amerika şaiirleri kelmelerden başqa,sayir ,,nişan,,cilarla yenilik yaradiblar, Lale cavnşir teşebbüssüz ve hatta belke bilmeden bu ince ve gözel yeniligi bu şiirde yarada bilibdir.

Etek yazilari:

1-syntagmatic farsca hemneşini
2-Paradigmatic farsca caneçini
3-Structuralism farsca saxtar gerayi

Cuma, Ekim 07, 2005

EDEBİ TENQİD(POST STRUCTURALISM )"DÜZEM POZMAQ"(1)

Nadir Ezheri Nigin Nevaderezi

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

"Hadi Qaraçay"in ,eski mahni(1),şiirini birlikde oxuyuruq:

hələ yil doğmamışdi,ay da doğmamişdi
biz hardan başlandiq?
meşelerde güneşin yaşil işiğindanmi?
ağacla mamirin gömgöy öpüşmesindenmi?
ilk söümüz ne olmuşdu yadindami?
sonra
sarmaşiqdan tutub endik
endik dünyanin quyusuna
uçan atlarin belinde,


1-structuralism baximindan,bu şiirin kelmelerini dördlü quruplaşdirmaq mümkündür örnek üçün:
A-zaman anlamini ifade eden kelmeler:hele-yil-ay--(metnimizde,,ay,,kelmesi başqa bir anlam ifade edir)-başlanmaq-ilk-sonra.
B-reng anlamini ifade eden kelmeler:yaşil-gömgöy.
C-te,biet materiyallarini ifade eden kelmeler:meşe-ağac-mamir-samaşiq ve Ay kelmesini de bu qurupda yerleşdirmek olar.
D-mekan anlamini ifade eden kelmeler:haradan-meşe-quyu-dünya-atin beli.
E-insana ayid ilişgiler:söz-öpüş(burada qeyd etmeliyik ki ,insanin yaranmaq ve doöulmaq anlami şiirin bütün setirlerinde izlenir).
F-cütqarşiliqli kelmeler:enmek,uşmaq-sonra,ilk,son(ve şiirde olan yer ve göy anlamlari).
Yuxaridaki quruplara diqqet ederken bu şirin bölümlerinin six ilişkilerini görüp şiirin insanin yaradilişina ayid felsefi ve hatta te,bii izleyicisi olduğunu anlayiriq(yorum baximindan)
Bu şiirin insan yaradilişina ayid oıan mahiyyetinde hem materialist dünya görüşü vardir(biz hardan başlandiq-meşelerde güneşin yaşil işiğindanmi-ağacla mamirin gömgöy öpüşmesindenmi) ,hemde idealist görüş
(sonra-sarmaşiqdan tutub endik-endik dünyanin quyusuna-uçan atlarin belinde)
Demeli bu şiirin materialist-idealist baxişina işarelermiz yorumdur ve ede bu baximdan demek olarki nihayetde bu şiirde idealist baxiş daha artiq nezere çarpir.
İndi structuralism baxişina dayanaraq,evvelde söyledigimiz quruplar ve onlarin ilişkilerini sada bir şekilde (göstergede)göstermek isteyirik:


UÇAN ATLAR GÖY SARMAŞİQ GÜNEŞ İŞİQİ
------\----------------\--------------\------
-------\----------------\--------------\-----
DÜNYA-QUYU(YER)

Bu göstergede üç dikey xet vardir.bu xetlerin dikey olduğu şiirin bir sira kelmelerinin bir biri ile cüt qarşliğli olmasindan asilidir.bu cüt qarşiliqdan işiğin,insanin dünyaya (quyuya) enmekleri iki yatay ve üç dikey xet yaradir.diger terefden,anlam baximndan,bu üç dikey xet üst-üste düşede bilerdi.,meşe,kelmesi qisa bir yatay xetti ile üst-üste düşer ve yeniden ,ağac,la ,mamir,in ,öpüş,ilişkisi anlaqm baximindan,yatay xetlerin en aisasi olub,,meşe,xetti ile üst-üste düşe bilir.belelikle,aşağida resm etdigimiz yatay xetler bizim yaddaşimizda üst-üste düşür:

DÜNYA-QUYU-(YER)
--------------------------------------
MAMİR- (ilişgi)- AĞAC
---------------------------
MEŞE
--------------

Bu şiirde yer ve göy anlami ve şiirin yer ve göy,le bağli olan elemanlarinin bir biri ile ilişgisi dedigimiz yatay ve dikey xetlerini,nihayetde bu şiirin temel anlamini yarada biler.Demek,bu ciftqarşiliqlar(cifteksler)nihayetde bir tarazliq yaradirlar.
,poststuracturalism,(2)baximindan:zennimizce,bu şiirde ,,SONRA,,kelmesi şiirin Sturacturalism,ini (düzemini)pozur.unutmayaq insanlarin zehninde,hmde bu şiirde zaman mekana bağlidir. o(zaman)bu şiirin birinci göstergesinde dünya-quyu(yer) ve meşe kelmelerine bağli olan yatay xetlerde görünmez halda yerleşe biler.
İndi şiirin bu setirlerine diqqet edin:

Sonra
sarmaşiqdan tutub endik
endik dünyanin quyusuna
uçan atlarin belinde.


Burada ,,SONRA,,kelmesi şiirdeki xilqete delalet eden setirlerden önce gelir. Ye,ni metne göre(burada oxucularin diqqetini yoruma yox,metnin özüne çekmeyi gerekli bilirik),xilqetden önce zaman anlami işlenir ve bu anlam cizdiğimiz birinci göstergede verilerse,yatay ve dikey xetlerin yeri deyişir,hatta o xetler qarişir.İndi ise ,,SONRA,, kelmesini silib şiiri oxusaq,sanki bir zamansiz ve mekansiz duruma ayid,zaman ve mekan anlamlarina delalet eden kelmeleri oxuyacağiq.Bu yene birici göstergemizde tam yatay ve dikey xetlerin düzemini(düzenini)pozur,ve şiir öz dedigi sözleri bilmeden danir(bu olay(tenaqüz) tekce bu şiirde yox belke çeşidli yollarila(kelmelerile) bütün metnlerde baş vere bilir)çünkü,,AY,,zamana ve mekana bağlidir.Burada şiirin istedegi zaman ve mekan kelmeleri zamansiz vü mekansiz durumlardan danişir.Belelikle,sanki post ,structuralism,deyir:mentiq kelmeni yaratmir,belkede kelme mentiqi yaradir,ve metnin mütleqligi yoxdur.
Demeliyik yillar boyu insanin mifik düşünceleri bu sözlerin menimsenilmesini çetinleşdirir.

Etek yazilari:
1-bayquş dergisi-2001 feb-Lale Cavanşir,Semed Purmusevi
2- farsca saxtar şekeni,pesa saxtar gerayi

Çarşamba, Ekim 05, 2005

EDEBİ TENQİD(STRUCTURALISM )"DÜZEMÇİLİK" *(3)

Nadir Ezheri Nigin Nevaderezi

(Bu sira meqaleler ardicil olaraq her birisi özgürdüde)

,söyleme,(1)(revayet)sahesinde,uzmanlarin(2)bir sira tutuşmaqlarina baxmayaraq,helelik bu konuda aydin uyumluluqlara işare edeceyik.
Bu yazinin birinci bölümünde dedik:söylemenin üregi tövsifden ibaretdir.Genellikde söyleme ya bir şekili söz toxuşundan biz üçqn gösterir yada bizde artiq,reaksion,(3)lar yaratmağa çalişir demek bezen söylemede düşüncler ve bezen reaksion önemli sanilir.
,Jerar Jenet,söylemede üç derinligi diqqete çekir:1-nağil 2-xeber 3-xeberin nece deyilmeyi,yeni,söyleme,.(Burada ,söyleme,aziq menasinda işlenir)örnek üçün ,Qilqamiş,dastaninda o hissedeki Qilqamiş ,Otnapiştim,i tapir ve ona öz başina geleni ve öz arzusunu dayir,oxucu bu duruma şahid olur:
1-Qilqamiş bir hikayeçi meqaminda dinleyicisinin (Otnapiştim)qarşisinda durubdur(,söyleme,)
2-Qilqamiş bir sira sözler deyir(xeber)
3-Bu ,xeber, lerde olaylar diqqete çekilir ve bu olaylarda Qilqamiş özü bir dastan karakteridir(nağil!)
İndi saydiğimiz bu üç faktöre bağli,üç başqa faktördende söz açiriq:
1-,Necelik,(4)
2-,yön,(5)
3-,zaman,(6)
,Jerar Jenet,e göre ,nağil,in başqa ve yalin menasi vardir, o deyir ,nağil,tekce kağiz üzerindeki kelmelerden ibaretdir,oxucu bu kelmelerle hem ,nağil,i hem ,söyleme,ni yeniden özü üçün düzüşdürür. Bunuda qey edekki ,Jenet,in nağildan dedigi te,rif biz üçün çox ğerib gelecek ancaq bu sistemde ,söyleme,nin Açiqlamasinda bu üç faktör diqqetile te,rif olunur, Jenet ,e göre ,nağil,ve ,söyleme,nin Aracisi(7)xeberdir,eyer ,xeber, olmasa ,,nağil,ve ,söyleme,de olmamalidir,başqa yönden ,xeber, ve söyleme,nin varliği tam ,nağil,ada bağlidir, oda bu şertileki birisi onlari beyan ede. ,Jenet,in ,söyleme, sahesinde fikirlerinin tezeligi, ,söyleme, sahesinde ,necelik, ve ,yön, meselelerin ayirmaqidir, başqa yönden ,Jenet,e en önemli irad ,söyleme,de söz ritmini nezerde almamağini bilirlerŞ
******************
1376ci güneş ilinde yayilan ,Nigar Xiyavi,nin ikinci şiir kitabi:,kolgedeki ses,den ,ögey naxiş, şiirini oxuyub ve tekce bu şiirin ,söyleme,sine ayid danişacaqiq,ancaq önceden bu izahlar gereklidir:
1-Genellikde ,söyleme,nin öncül çağdaş şiirde deyerine ve ne rol oynamağina bu meqalenin dözümünü nezere alaraq,baxmayiriq,
2-,söyleme,haqqinda çoxlu nezerler vardir,biz dedigimiz kimi , Jerar jenet.in baxişini ölçü tutaraq,söz ritminide nezerde alacağiq.
İndi ,Nigar Xiyavi,nin ,ögey naxiş, şiirini oxuyuruq:
Seni kim sevdi
Hansi pencerenin gözleri
Seni gözledi
hansi anlar sene titredi
sen gecenin uzağlarinda,
O el çatmaz budağlarda
itib batdin
eprik çöllere yanqin serheddinde dayandin
Yalançi yuvalarda
Yalançi yubandin
Yalqiz duvarlarin dalinda
doldun,boşaldin
Simit qapilar dalinda
Siçanlara yoldaş oldun
Kiflendin
Çeynendin,çeynendin
Ogey bir naxişa dolana kimi
Çeynendin
sonra sevgisiz xiyabanlarin
Sinirsiz fesillerinde,xezelliye qaçdin
(8)

,ögey naxiş, ,söyleme, bir şiirdir ,çünkü üregi tövsifden ibaretdir, ancaq bu ,söyleme, aydin şekilde bu setirden başlanir:,...sen gecenin uzağlarinda..., ve get-gede ,söyleme,nin rengi tutqunlaşir, bir sira olaylari açiqlayir ve daha şiir,sonuna qeder tövsifden ayrilmayir, bu illetlere neden bu şiiri,söyleme,sayaği bir şiir bilirik.
,nağil,faktörüne ayid önceden dedigimiz kifayet eder,indi ,necelik,ve ,yön, faktörlerini aramaliyiq.
,,Necelik,:metn içre(siir içre)bu söylemenin,söyleyicisi kimdir؟ eşikden baxanda sadece bir şaiir bu söylemeni şiir qalibinde oxucuya ya dinleyene söyleyir,amma buna razi olmayaraq,soruruq metn içre bu söylemenin söyleyicisi kimdir ve buna ayid dinleyeni kimdir؟
Bu meqalenin dözümünü nezere alaraq bu imkanlari qisa halda gösteririk,ola biler bu baxişlarin her birisi ile bu siiri,yeniden oxuyasiniz:
1- Met içredeki şaiir,qarşisinda olan kimseye bu söylemeni söyleyir yada derdleşmek onda met içredeki qayib olan kimseye söyleyir(şiirin dördüncü setrinde bu imkan güclenir amma kesinlik tapmayir)burada görüşen qibet,fiziksel qebet sanila bilir.
2-Metn içredeki şaiir,bütün söylemeni özüne xitab söyleyir ve söyleyici,özüne qayib ve hazir şeklinde baxir!,söylemenin kimseden danişdiği çox kesinlikle davam edir ve oxucuya metn içredeki söyleyeni,danişdiği kimseden,olduqca derin düşüncünü ve duyğusunu görürük,buna göre üçüncü imkan artiq doğru nezere gelir,amma yene başqa dedigimiz imkanlar aradan getmir.Demek bu söylemenin diyaloq ya monoloq ve hatta nece diyaloq olduöunu kesin halda te,yin etmek olmur ve bu yönden bu söyleme ve bu şiir güclüdür,ama indi soruruq:söylemede kimin baxişi izah olunur؟ gören özü danişirmi ya danişan kimse başqasinin gördüklerini deyirmi؟ şiirin başlanişina diqqet edin:,seni kim sevdi-hansi pencerenin gözleri-seni gözledi-hansi anlar sene titredi ؟ ...,
Bu setirlerden sonra şiirin sonuna qeder kesinli halda gören ve söyleyen bir neferdir ve bu yönden bu söylemede,göze deyer deyişiklik yoxdur ve bu söyleme bu yönden güclü degil, birdeki bu şiirde söylemenin ritmi ,,çeynendin,,kelmesi ile ve onun tikrarila öz zirvesine çatir ve bu işare etdigimiz setirlerde şiirin ritmi hem monoloq hmde diyaloq uçun uyumludur.

Etek yazilari:

*Farsca,saxtargerayi,düzemçilik,terimi Bayquş dergisinin birinci yil birinici sayisinda Semed Purmusavi ve Teqi Qeyseri cenablari tevesütü ile bile-bile qelb haletde işledilmişdir,ye,ni böylelikle bu terimin düzenini (düzemini)pozmuşlar,bir gelme,ve ,yerine gelme,terimleride hemin qaynaqdandir,qalan türkceleşmiş termler bizim önerilerimizdir.
1-Narrative farsca revayi-revayet
2-Farsca motexesses
3-Farsca vakoneş
4-voice farsca halet(burada,voice,qramere göre işlenen me,nasinda işlenib)
5-Mood farsca vech
6-Tence farsca zaman(burada,Tence,qramere göre işlenen me,nasinda işlenib)
7-farsca vasete
8-,Kölgedeki ses,nigar xiyavi,sehife 29